Μια πιο προσεκτική ματιά στις ξερολιθιές, που βρίσκονται παντού γύρω από τον οικισμό.

Στα πλαίσια της αναζήτησης και καταγραφής αρχιτεκτονικών στοιχείων στο χωριό, ψάξαμε λίγο τους τοίχους και κυριότερα τις ξερολιθιές. Να τονίσουμε οτι εδώ αναφερόμαστε στους πέτρινους τοίχους που συναντάμε στα χωράφια, που είναι μίας σειράς πετρών (αντί για δύο που συναντάμε στα σπίτια του χωριού) και κυρίως χωρίς τσιμέντο ή χώμα ή άλλο συνδετικό μέσο.

Ξερολιθιά κάτω από το Άπλωμα

Χαρακτηριστικά

Απλώνονται σε μήκος πολλών χιλιομέτρων σε όλο το νησί. Είτε χωρίζουν χωράφια, είτε συγκρατούν «σκάλες» ή «πεζούλες»(αναβαθμίδες), είτε περιορίζουν τις μετακινήσεις των ζώων, είτε πλαισιώνουν δρόμους (εμείς σήμερα τα λέμε μονοπάτια).

Χτίζονται με ανακυκλωμένο υλικό που αλλιώς είναι άχρηστο, συμβάλλουν στον καθαρισμό των χωραφιών, και κυρίως δεν προσβάλλουν το τοπίο. Δεν έχουν την ακαμψία του μπετόν, αλλά προσαρμόζονται στις συνθήκες κρύου-ζέστης και τις μετατοπίσεις του εδάφους.

Πανίδα

Προσφέρουν καταφύγιο σε πολλά είδη πουλιών, εντόμων, ερπετών. Υπάρχουν φυτά που προτιμούν τις κοιλότητες των τοίχων, ή τα εδάφη δίπλα από αυτούς. Συναντάμε συχνά λειχήνες που επιτρέπουν την ανάπτυξη ανωτέρων ειδών. Εκεί καταφεύγουν έντομα, σαύρες και φίδια, πιθανά σκατζόχοιροι, τρωκτικά και μερικά μικρά πουλιά.

Καλλιέργιες

Οι σκάλες (ή αναβαθμίδες) δημιουργούν καλλιεργήσιμα χωράφια σε επικλινή, άγονα εδάφη (γνωστά στο νησί ως «παραγγεριές»). Αντί να υπάρχουν μόνο φρύγανα, οι αγρότες μπορούσαν να πλέον καλλιεργήσουν κηπευτικά, αμπέλια, σύκα. Οι σκάλες συγκρατούν και αξιοποιούν το νερό της βροχής αντί αυτό να κυλά και να χάνεται. Ετσι το έδαφος διατηρείται γόνιμο χωρίς να παρασύρεται.

Τοίχος αντιστήριξης στον Μπιζνάδο

Κατασκευή

Η κατασκευή τους είναι απλή και χρειάζονται μερικοί κανόνες και υπομονή. Προσπαθήστε να διατηρήσετε το είδος της πέτρας και το στύλ χτισίματος που υπάρχει στην περιοχή. Υπολογίστε οτι θα χρειαστείτε περίπου ένα τόνο πέτρας για ένα με δύο μέτρα τοίχου. Προσπαθήστε να χτίζετε σε τμήματα που μπορείτε να δουλέψετε χωρίς πολύ περπάτημα. Με επαρκή πέτρα, ένας τεχνίτης μπορεί να χτίσει δύο με τέσσερα μέτρα τοίχου την ημέρα.

Αν θέλετε ο τοίχος σας να είναι ευθύς μπορείτε να βάλετε ράματα, χρησιμοποιώντας σπάγγο και κάποιες μπετόβεργες μπηγμένες στο έδαφος. Οταν χτίζετε με ράμα, οι πέτρες σας να είναι κοντά σε αυτό, αλλά να μην το ακουμπάνε γιατί έτσι το μετακινούν.

Ξερολιθιά κάτω στης Αποκωλιασμένης

Για θεμέλια, θα πρέπει να σκάψετε και να αφαιρέσετε τους πρώτους 10 με 20 πόντους επιφανειακού χώματος, μέχρι να βρείτε είτε βράχο, είτε σταθερό χώμα από κάτω. Επιλέξτε τις πέτρες των θεμελίων, τις "μπατικές", αυτές θα είναι οι μεγαλύτερες και βαρύτερες που έχετε. Δημιουργήστε μια στρώση, βάζοντας την πιο πλατιά επιφάνεια κάθε πέτρας στο έδαφος. Θα πρέπει κανείς να μπορεί να περπατήσει πάνω σε αυτό το πρώτο στρώμα, χωρίς να κουνιέται καμμία πέτρα.

Από εκεί και πέρα, στοιβάζετε τις "δρομικές", τις υπόλοιπες πέτρες που αποτελούν το σώμα του τοίχου. Ο τοίχος θα πρέπει να είναι πιο χοντρός στη βάση του και να λεπταίνει όσο ανεβαίνει. Ενας κανόνας ορίζει οτι το πλάτος της βάσης θα είναι το μισό του ύψους του τοίχου. Βάζετε κάθε πέτρα στο κενό που δημιουργούν οι δύο κατώτερες πέτρες. Προσπαθήστε να την γυρίσετε, μέχρι να βρείτε τη θέση που η πέτρα θα κάθεται χωρίς να κουνιέται. Αν δεν κάθεται, δοκιμάστε σε άλλο σημείο του τοίχου ή κάποια άλλη πέτρα.

Μην αφήνετε να υπάρχουν κατακόρυφοι αρμοί, μειώνουν την αντοχή του τοίχου. Μια πέτρα θα πρέπει να ακουμπάει πάνω σε δύο πέτρες και πάνω από κάθε πέτρα θα πρέπει να υπάρχουν δύο. Για τον λόγο αυτό, θα πρέπει κάθε στρώμα που χτίζετε να αφήνει όσο γίνεται οριζόντια επιφάνεια, για το αποπάνω στρώμα. Ακόμα, προσπαθήστε η πρόσοψη του τοίχου που φαίνεται να είναι επίπεδη, να μην πετούν εξογκώματα πέτρας.

Όταν τελειώσετε τον τοίχο, βάζετε σφήνες στα κενά που απομένουν από τις πέτρες. Αν οι σφήνες είναι φρεσκοσπασμένες, θα δέσουν καλύτερα με τον τοίχο. Οσο γίνεται, θα πρέπει να υπάρχει μία σφήνα σε κάθε κενό, και φυσικά να μην εξέχει από την επιφάνεια του τοίχου.

Παράδειγμα καλής αρμολόγησης στο χτίσιμο.

Ομπατή

Η "ομπατή" (από το "έμπα", η είσοδος) είναι το σημείο ενός τοίχου ξερολιθιάς από όπου μπορεί κανείς να μπαίνει και να βγαίνει από το χωράφι. Αν γκρεμίσει τον τοίχο είναι πολύ δύσκολο να τον ξαναχτίσει, γιατί η κάθε πέτρα στηρίζεται και στις διπλανές της.

Στο σημείο λοιπόν που θέλουμε να περνάμε, χτίζουμε ένα τριγωνικό πέρασμα, αρκετό για να μπορεί να το δρασκελίσει ένας άνθρωπος. Αν μπορούμε, βάζουμε δύο μακριές πέτρες που να σχηματίζουν ένα "V". Δεν χρειάζεται να είναι πολύ μεγάλο, μπορεί να είναι μισό μέτρο στην κορυφή και μηδέν στην βάση. Διαλέγουμε δύο τρεις πέτρες (όσο γίνεται λιγότερες) που θα κλείσουν αυτό το πέρασμα και τις χτίζουμε.

Τότε θα μπορεί κανείς, ρίχνοντας αυτές τις λίγες πέτρες, να μπαίνει και να βγαίνει από το χωράφι για τις δουλειές του, χωρίς να γκρεμίσει τον τοίχο. Φυσικά θα πρέπει και να τις ξαναχτίσει όταν τελειώσει ώστε να μην φεύγουν τα ζώα από το χωράφι.

Ομπατή στο χωράφι κάτω από το Άπλωμα.

Β'λίστρες

Κάποιες φορές, λόγω της κίνησης του εδάφους ή του νερού, λόγω των ριζών ενός δέντρου, κάποιο κομμάτι τοίχου πέφτει. Αυτό λέγεται βουλίστρα ή β'λίστρα. Αυτές τις επισκεύαζαν συνήθως τον Οκτώβριο που δεν είχαν πολλές γεωργικές δουλειές. Αν δεν το έκαναν, το νερό του χειμώνα θα έπαιρνε το χώμα και με τον καιρό θα έπεφτε και ο υπόλοιπος τοίχος.

Για την επισκευή του τοίχου ακολουθούμε τους ίδιους κανόνες με το χτίσιμό του, χρησιμοποιώντας τις ίδιες πέτρες που έπεσαν. Αν οι πέτρες είναι καλυμένες με χώμα, τις καθαρίζουμε πρώτα.

Β'λίστρα κοντά στην Καλαμάν.

Περισσότερα

Drystone Life
Ξερολιθιές, από το πρόγραμμα LIFE '95
pdf, 1386578 bytes, 07-01-14

Drystone Kathimerini
Αρθρο του περιοδικού ΟΙΚΟ της Καθημερινής
pdf, 61872 bytes, 07-01-14

ΞΕΡΟΛΙΘΙΕΣ από το περιοδικό ΟΙΚΟ της Καθημερινής
Dry Stone Walling Association of Grait Britain, με διάφορα φυλλάδια σε PDF
Dry Stone Conservancy
Dry-stone walls από το explainthatstuff.com
Take this hammer, Ντοκυμανταίρ του 2008
Free Publications από το Historic Scotland Conservation Agency