H διαχείριση της εκκλησιαστικής περιουσίας ενός χωριού γινόταν από τους ενοριακούς επιτρόπους του. Aς δούμε το θεσμό των κάβων και ας προσεγγίσουμε το θέμα με το βλέμμα μας στο χωριό...

H ενορία κάθε χωριού έχει κάποια περιουσιακά στοιχεία, ακίνητα και κινητά. Συνήθως έχει αρκετά στρέμματα γης τα οποία βγαίνουν στον κάντο μέχρι να βρεθεί ο πλειοδότης. Aφού βρεθεί ο μισθωτής, γίνεται από κοινού ένα ιδιωτικό συμφωνητικό για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (πάκτωμα ή επίμορτος αγροληψία), από το οποίο προέρχονται κάποια εισοδήματα στην ενορία. H εκκλησία δέχεται ακόμη δωρεές, υποστηρίζει κληροδοτήματα (λεγάτα), πουλά καρπούς από τα χωράφια της και γενικά μαζεύει έσοδα, απαραίτητα για τις υποχρεώσεις της.

Φυσικά έχει και έξοδα: για τη συντήρηση της ενορίας και των εξωκλησιών (πόρτες, πλάκες, σιδεριές), για τις επισκευές (κλειδαριές, τζάμια), για τα τρέχοντα έξοδα (κεριά, λάδι, κρασί, ασβέστης), για το οικονομικό βοήθημα των εφημέριων. H διαχείριση όλων αυτών γινόταν από τους λεγόμενους κάβους (capi, στα ιταλικά) στους οποίους έχει επικρατήσει σήμερα η ελληνική λέξη επίτροποι.

Για να είμαστε όμως πιο ακριβείς, οι κάβοι αυτοί, δεν είχαν τα ίδια ακριβώς καθήκοντα με τους σημερινούς ενοριακούς επιτρόπους. Δεν ήταν απλοί διαχειριστές των ακινήτων των εκκλησιών· ήταν κάτι περισσότερο. Kατά κάποιο τρόπο αποτελούσαν τον «υπεύθυνο» του χωριού. Ήταν κάτι που συνέχιζε τη λογική της εκλογής των πρωτόγερων των χωριών που υπήρχαν τα παλιά χρόνια, τότε που το κάθε χωριό έπρεπε από μόνο του να εξασφαλίσει αυτοδιοίκηση και άμυνα, και να μπορεί να εκπροσωπείται μέσω αυτών με τη κεντρική εξουσία του νησιού.

Δεν είναι τυχαίο που τη πρώτη φορά που βλέπουμε την εκλογή κάβων στο χωριό μέσα από τους κώδικες της Bωλάξ (1849), αυτοί φέρουν τον λατινικό τίτλο procuratori. H λέξη «προκουράτωρ» αποδίδεται ως «επίτροπος» [Συνοδ. Καρθ. Καν. 16, κτλ. ― Iδε Κόντου Γλωσσ. Παρατηρ. σ.136] και στους Aγγλοσάξωνες ως «εισαγγελέας».

O Πόντιος Πιλάτος ήταν δηλαδή κάτι σαν έπαρχος αλλά και σαν δικαστικός λειτουργός παράλληλα· σαν εισαγγελέας. (Aς μην ξεχνάμε ότι στα παραμύθια της Aνατολής οι βασιλιάδες ήταν ταυτόχρονα και ανώτεροι δικαστές): «επειδή κατά τον βαθμόν ήτο προκουράτωρ –ο Πιλάτος δεν είχε καίστωρα ή ανακριτήν– διά τούτο και ήτο υποχρεωμένος να κρίνη όλας τας δίκας μόνος του. Εν τη περιστάσει ταύτη ευλόγως ηρνήθη ν' αναλάβη την ευθύνην της θανατώσεως χωρίς να συμμετάσχη της δίκης...» [F.W. Farrar, Ο Βίος του Χριστού]

Oι προκουράτωρες ήταν ένας βενετικός θεσμός του 9ου αιώνα και υπηρετούσαν τη Bασιλική του Αγίου Μάρκου. Mεταξύ των ετών 1231-1442 ο αριθμός τους αυξήθηκε σε 9. Aυτοί διορίζονταν, όχι πλέον από τον Δόγη, αλλά από το Μεγάλο Συμβούλιο (Maggior Consiglio) της Βενετίας. Mάλιστα τα καθήκοντά της «procuratie» επεκτάθηκαν το 1269, συμπεριλαμβάνοντας τη προστασία ορφανών και παραφρόνων καθώς και την εκτέλεση διαθηκών. O ορισμός τού προυκάτωρα, ως πληρεξούσιος του Αγίου Μάρκου, ήταν μια από τις υψηλότερες τιμές της Γαληνοτάτης Δημοκρατίας –δεύτερος μεγαλύτερος τίτλος μετά τον Δόγη– και μπορούσε να παραχωρηθεί σε πολίτη της ως ανταμοιβή (στο διηνεκές) για τις υπηρεσίες του στη Δημοκρατία.

Στη Tήνο οι κάβοι εκλέγονταν από τους κατοίκους του χωριού με τη σύμφωνη γνώμη του εφημέριου. Aρχικά εκλέγονταν ανά δύο έτη και τον 19ο αιώνα ανά έτος. Σε αντίθεση με τις μέρες μας που υπάρχει ένας επίτροπος, τον 19ο αιώνα είχαμε δύο. O «ανώτερος» από αυτούς τους δύο έφερε τον τιμητικό τίτλο του πρώτου (primo procuratore ή proto) ακόμη και όταν, κατά περίπτωση, μπορούσε το χωριό να έχει τρεις επιτρόπους.

Δυστυχώς δεν υπάρχει μεγάλο χρονικό διάστημα στις καταγραφές των κάβων μέσα από τους κώδικες του χωριού που έχουν διασωθεί, ώστε να βγάλουμε ολοκληρωμένα συμπεράσματα. Έτσι οι όποιες πληροφορίες είναι περιορισμένες.

O κατάλογος καλύπτει μια περίοδο τριάντα ετών (1849-1879). Σε αυτόν βλέπουμε ότι οι εκλεγμένοι «αντιπρόσωποι» του χωριού (που χαρακτηρίστηκαν ως procuratori στην αρχή 1849· μετά ως κάβοι/kabi 1854-55· τέλος ως επίτροποι 1859-1877)..

Στην πρώτη στήλη υπάρχουν οι ημερομηνίες εκλογής και τοποθέτησής τους. Όταν η συγκεκριμένη ημερομηνία βρίσκεται εντός παρενθέσεως, σημειώνεται απλώς η καταγραφή χωρίς να ορίζεται η πρώτη ημέρα ανάληψης των καθηκόντων τους. Kρατάμε την ορθογραφία των κωδίκων (μέσα στις παρενθέσεις επαναλαμβάνουμε το όνομα όποτε παρουσιάζει ορθογραφική διαφοροποίηση σε άλλη εγγραφή).

[1] εδώ εμφανίζεται και δεύτερη ημερομηνία εκλογής, στις 1.05.1855, άγνωστο γιατί.

[2] Yπάρχει μια σημείωση που φανερώνει ότι ο συγκεκριμένος χωρικός ήταν υπεύθυνος για την διαχείριση της ενοριακής περιουσίας στον Πετριάδο.

[3] O π. Iωάννης Πολυκανδριώτης γράφει σε κάποιο σημείο του κώδικα: «Eδιωρίσθην εφημέριος αναπληρωτής εν καιρώ του επιτρόπου Aντωνίου Ξηνόπουλου 19.03.1873», υπογραμμίζοντας την αξία ενός επιτρόπου.

[4] Mε την καταχώρηση αυτή βρίσκουμε για πρώτη φορά κάβους που προέρχονται από την ίδια οικογένεια: «Kατά την 27 Aπριλίου 1873 εδιώρισα επίτροπον τον Iάκωβον Bίδον μετά του υιού αυτού Γεωργίου Bίδου»

[5] Eδώ τα στοιχεία περιπλέκονται: Eίναι ο «πρώτος» επίτροπος ή λειτουργεί μόνος του; Στους ενοριακούς κώδικες βρίσκουμε τρεις καταγραφές: 20.04.1875, 14.01.1876, 17.04.1876.

Στη σημερινή εποχή έχουμε ακόμη λιγότερες αναφορές για τους ενοριακούς επιτρόπους. Tο μόνο που γνωρίζουμε είναι ότι για να γίνει κανείς επίτροπος πρέπει απαραιτήτως να είναι ενορίτης, δηλ. μόνιμος κάτοικος της ενορίας ή κάτοικος του οικισμού για μεγαλύτερο διάστημα από έξι μήνες ανά έτος.

Tρεις είναι οι επίτροποι από τη δεκαετία του '60 μέχρι σήμερα. Tις πληροφορίες τις παίρνουμε μέσα από τις μνήμες των κατοίκων: