Τα τελευταία χρόνια στο νησί, ίσως να το έχετε παρατηρήσει, θα βρείτε στους εξωτερικούς τοίχους σπιτιών και εκκλησιών διάφορα σχέδια-στολίδια, στην λογική του τατουάζ που κάνουν οι άνθρωποι στο σώμα τους.

Και αν νομίζετε ότι αυτό είναι κάτι που προέκυψε τελευταία στο νησί μας, κάνετε λάθος: Χαράγματα σε σταύλα και περιστεριώνες (βλ. φωτό) βρίσκουμε από πολύ παλιά (στο χωριό μας ήδη από το 1939). Σε φωτογραφίες του 1980 στο βιβλίο του Κουτελάκη βλέπουμε επιγραφές από το σπήλαιο στα Γαστριά. Ο συγχωρεμένος ο Αντώνης ο Ντουντός σχεδίαζε μικρούς σταυρούς με λουλάκι στις πέτρες επάνω από τα παλιά αμπέλια της Καλαμάν. Σπαράγματα αυτών υπήρχαν μέχρι και τη δεκαετία του '90.  συνέχεια...

Mε παρουσία χιλιετιών στη Γη, η ελιά έχει γίνει σύμβολο κοινωνικών και θρησκευτικών αξιών σο κανένα άλλο δέντρο· έχει τροφοδοτήσει με γόνιμους «καρπούς» τη μυθολογία, τις παραδόσεις, την τέχνη και τη λογοτεχνία.

Σύμφωνα με τα νομοθετικά μέτρα του Σόλωνα όποιος ξερίζωνε ελιά καταδικαζόταν σε θάνατο, ενώ δίπλα στην ελιά δεν επιτρεπόταν η φύτευση άλλου δένδρου. συνέχεια...

Από το δώμα του Αγίου Μάρκου (1993)

Mπορεί ο Θεός να μην έχει ανάγκη τα σύμβολα για να ενεργήσει, εμείς όμως τα χρειαζόμαστε... Ο όρος σύμβολο συνδέεται θεολογικά με το ρήμα συμβάλλω που σημαίνει ενώνω δύο πράγματα, αναμειγνύω, συμπλέκομαι, συνάπτομαι. Αυτό σημαίνει ό,τι με την λέξη σύμβολο εννοούμε κυρίως «την συμβολή του ακτίστου με το κτιστό και ότι το σημαίνον δηλοί το σημαινόμενον, το άκτιστον μεταφέρεται στην αισθητή πραγματικότητα με κτιστά ρήματα, εικονίσματα και νοήματα». Η πιο δυνατή ένωση είναι (και εικονογραφικά) το σύμβολο του Σταυρού, γι' αυτό και χρησιμοποιείται συχνότατα στο χωριό ως «φυλαχτό».

Γνωρίζουμε πολύ καλά ότι η τιμή και η προσκύνηση του Σταυρού είναι προσκύνηση του ίδιου του Εσταυρωμένου Χριστού. Ο Σταυρός του Κυρίου είναι το καύχημά μας, το νικηφόρο λάβαρο κατά του μεγαλύτερου εχθρού μας –του διαβόλου– το αήττητο όπλο κατά του κακού. Ο Σταυρός είναι το αντικείμενο της αισχύνης που έγινε η δόξα της Εκκλησίας· το ξύλο της οδύνης και του θανάτου που έγινε «χαράς σημείον» και «ζωής ταμείον». Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί επάνω στο ξύλο του Σταυρού, μαζί με το πανάχραντο σώμα του Κυρίου, ο Χριστός κάρφωσε και τις αμαρτίες μας(«πάντα τα παραπτώματα, εξαλείψας το καθ' ημών χειρόγραφον... προσηλώσας αυτό εν τω σταυρώ»). συνέχεια...

Η εμφάνιση των «βρυκολάκων» στις Κυκλάδες ήταν ένα πολύ συχνό φαινόμενο. Ας το ψάξουμε περισσότερο, μέχρι εκεί που αφορά το χωριό μας...

Είχαμε ακούσει κάποιες ιστορίες για βρυκόλακες και επανεμφανίσεις νεκρών στον «επάνω κόσμο» και θέλαμε να ψάξουμε όλες αυτές τις δοξασίες. Μετά από πολύ μελέτη –τα στοιχεία δεν είναι πολλά και οι διάφορες ιστορίες δεν φαίνονται «ουσιαστικές»– έπεσε στα χέρια μας ένα βασικό βιβλίο που αφορά το θέμα: Home of Nymphs and Vampires – The Isles of Greece, του George Horton [πρώτη έκδοση: The Bobbs-Merrill Company, 1929]. Το βιβλίο αυτό, των 320 σελίδων και των 25 φωτογραφιών αναφέρεται σε «περίεργα» πλάσματα της Τήνου, της Κρήτης και της Σύρου! συνέχεια...

Γέννημα άγνοιας ή φόβου, απλής παράδοσης ή βαθιάς δεισιδαιμονίας, ψέματος, συγκάλυψης ή αποτροπής, ο φυσικός κόσμος εμπνέει και γοητεύει από τα θαύματα που κρύβει. Θαύματα υπαρκτά, θαύματα ανύπαρκτα. Παλιές ιστορίες με ιδιαίτερα σημεία, κρυφά περάσματα και στοιχειωμένα δέντρα, ανδρειωμένοι και γίγαντες, θηρία και τρομακτικοί αράπηδες, νεράιδες, λάμιες και επικίνδυνες στρίγκλες, αιθέριες μοίρες και φαντάσματα εμφανίζονταν σε όλους τους τόπους... Oι περισσότερες λαογραφικές ιστορίες της Βωλάξ αναφέρονται στις αγελούδες (ή αγγελούδες)...

Τα παλιά χρόνια όπου το χωριό δεν είχε ηλεκτρισμό και σκοτείνιαζε από νωρίς υπήρχε, από κοινού, αυτό που έβλεπες και αυτό που φανταζόσουν: περίεργες σκιές από τα δέντρα και τα φυτά, ζώα που τρομάζουν μες στη νύχτα και δεν κουνιούνται ούτε βήμα, «κοσμικό» φως από την πανσέληνο... Το σκοτάδι –που παρομοιάζεται με τον θάνατο– ήταν η αρχή του μύθου, έτοιμο πάντα να υποβάλλει κάθε άνθρωπο από το χωριό. συνέχεια...

Σε κάποιους σταύλους του χωριού, θυμόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του '80, έβρισκες –σαν γούρι–ένα κρεμασμένο πέταλο στην αριστερή πλευρά της εισόδου...

Η παραπάνω φωτογραφία είναι από πόρτα αποθήκης στην Ξυνάρα, όμως, στα μέσα της δεκαετίας του '80 υπήρχαν και στο χωριό μας κάποια «σταύλα» τα οποία είχαν είτε στο κέντρο επάνω είτε στην αριστερή πλευρά της εισόδου ένα κρεμασμένο πέταλο –όχι τόσο για να απομακρύνει τα κακά πνεύματα–αλλά για να διώξει τις ασθένειες από τα ζώα, τα οποία και αποτελούσαν το σημαντικότερο περιουσιακό στοιχείο των χωρικών. συνέχεια...

Η ενέργεια, οι δυνάμεις και η χρήση των διαφόρων λίθων και κρυστάλλων, ήταν η βάση της Αλχημίας. Από τον θεό Ήφαιστο ή τον μυημένο Ορφέα «του πρώτου διδάξαντος περί τούτων», μέχρι σήμερα, όλοι ενδιαφέρονται γι αυτή τη γνώση. Τα διάφορα σπάνια βιβλία, τα Λιθικά, υπάρχουν σε βιβλιοθήκες σε όλο τον κόσμο. Οι πέτρες της Βωλάξ βρίσκονται μόνο στην Τήνο...

Προϊόν της ανατολής, που με τις κατακτήσεις του Αλέξανδρου πέρασε στον κόσμο των ελληνιστικών χρόνων, η αλχημία βρήκε γόνιμο έδαφος στην αρχαιότητα, και στη σκέψη των στοχαστών της και στα λαϊκά στρώματα. Εκ των υστέρων, δεν άργησε να αποκτήσει ακόμη αρχαιότερο παρελθόν, μια και πατέρας της θεωρήθηκε ο Ήφαιστος, ο Μέγας Εργάτης.

Στην ελληνική μυθολογία ο Ήφαιστος είναι ο θεός της φωτιάς και της μεταλλουργίας. Γεννήθηκε άσχημος και παραμορφωμένος, τόσο που η ίδια η μητέρα του, η Ήρα, τον πέταξε από τον Όλυμπο από τη ντροπή της. Ο θεός-βρέφος έπεσε στη θάλασσα, όπου τον περισυνέλεξαν η Θέτις και η Ευρυνόμη, οι οποίες τον ανέθρεψαν για εννέα χρόνια. Μόλις μεγάλωσε, ο θεός έστησε αμέσως το πρώτο του σιδηρουργείο στο βυθό του Αιγαίου, σφυρηλατώντας εκεί όμορφα αντικείμενα για τις δύο αυτές θεότητες.

Μια μέρα, η Ήρα, ζηλεύοντας τα κοσμήματα της Θέτιδας, ρώτησε επίμονα τη Νηρηίδα για την προέλευσή τους και, όταν ανακάλυψε ότι τα είχε φιλοτεχνήσει ο γιος που η ίδια είχε περιφρονήσει. Έτσι, πήγε, τον πήρε μαζί της και τον ξανάφερε στο όρος των θεών. Εκεί, του προσέφερε ένα σιδηρουργείο με 20 φυσερά και του έδωσε για σύζυγο την πανέμορφη Αφροδίτη.

Στο έργο του Σωκράτους και Διονυσίου Περί Λίθων, έργο που αποδίδεται στον Δαμιγέρωντα, η σύζυγος του Ήφαιστου φοράει κόσμημα από χρυσάφι: «Λίθος χρυσόλιθος• ὑγρός, διαυγής, διαφαής, χρυσίζων διαφανής• οὗτος φορούμενος κοσμίους ποιεῖ καὶ ἀγαθοὺς ταῖς γνώμαις, μάλιστα δὲ ταῖς γυναιξὶ φορεῖν συμφέρει• ἐπιχάρασσε οὖν Ἀφροδίτην καὶ τελέσας ἔχε• ποιεῖ δὲ πολλὴν χάριν».

Το όνομα του Ηφαίστου δόθηκε στα Ηφαίστεια όρη, τα γνωστά σήμερα στη γεωλογία ως ηφαίστεια, που με τη σειρά τους βάπτισαν και ολόκληρο κλάδο της, την Ηφαιστειολογία. Είναι προφανές το γιατί οι άνθρωποι φαντάζονταν ότι κάτω από ένα βουνό που έβγαζε καπνό, φωτιά και επιπλέον βροντώδεις ήχους είχε το σιδηρουργείο του ένας θεός. Για τον ίδιο λόγο, εκτός από το Μόσχυλο (που επί αιώνες εξέπεμπε αναθυμιάσεις), άλλες εκδοχές θέλουν το σιδηρουργείο του Ηφαίστου να «υποκρύπτεται» σε άλλα ηφαιστειογενή μέρη, όπως στην Αίτνα και στον Βεζούβιο. Αντίστοιχος θεός στην ρωμαϊκή μυθολογία είναι ο Vulcanus, ο οποίος είχε τέτοια αποδοχή που εορταζόταν κάθε χρόνο στις 23 Αυγούστου, ημέρα που ονομάστηκε προς τιμήν του Volcanalia.

Οι ξεχωριστές πέτρες που προέκυπταν από ηφαιστειογενή πέτρωματα –όπως τα βράχια της Βωλάξ– είχαν κάτι το θεϊκό. Σταδιακά, όλες οι πέτρες είχαν ιδιαίτερες δυνάμεις, έτσι στο επίκεντρο του αλχημιστικού σύμπαντος βρέθηκαν τα ορυκτά, και ενέπνευσαν διαφόρων ειδών απόκρυφα εγχειρίδια με τον τίτλο Λιθικά, που περιέγραφαν τις μαγικές δυνάμεις των λίθων. Είναι γνωστό πως οι πολύτιμοι λίθοι ήταν ιερό φυλαχτό για τους Ινδούς και τους Χαλδαίους, αλλά και τα ορυκτά στο σύνολό τους δεν είχαν λίγες ιδιότητες: κατά περίσταση, μπορούσαν να απομακρύνουν θηρία και φίδια, να εξασφαλίσουν πολεμικές νίκες και ερωτικές επιτυχίες, και γενικά να ξορκίσουν κάθε κακό.

Λόγω της μεγάλης τους δημοτικότητας, πολλά αρχαία Λιθικά συνδέθηκαν με το όνομα του Πυθαγόρα, του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, όμως το θέμα απασχόλησε και συγγραφείς σαν τον Διόνυσο τον Περιηγητή, συγγραφέα ενός ομώνυμου, χαμένου πια έργου, και τον Πλίνιο, που κατέγραψε στο Naturalis Historia πολλές σχετικές δοξασίες...

Τον 7ο αι. ο Θεοφύλακτος Σιμοκάττης, συνεχιστής μιας σχεδόν αδιάσπαστης αλχημιστικής παράδοσης συντάσσει, με πηγή τον Αιλιανό και με μορφή πλατωνικού διαλόγου, ένα πολύ παράξενο έργο που επιγράφεται Περί Διαφόρων Φυσικών Απορημάτων και της Επιλύσεως Αυτών. Εδώ, εκτός από τις παράδοξες και θαυμαστές διηγήσεις που ενσωματώνει, ο Σιμοκράττης δεν διστάζει να θέσει και σαφώς αλχημιστικά προβλήματα, όπως: «διατί ο αδάμας δεν καίεται από το πυρ» ή «διατί υπομαλάσσει τον αδάμαντα αίμα τράγειον».

Τον 11ο αι., ο μεγάλος βυζαντινός λόγιος και φιλόσοφος Μιχαήλ Ψελλός (1018-1078) επανέρχεται στο θέμα με μια ειδική πραγματεία Περί Λίθων Δυνάμεως. Στον Ψελλό αποδίδεται επίσης μια αμφισβητούμενη επιστολή στον τότε Πατριάρχη Μιχαήλ Κηρουλλάριο, με θέμα το αιώνιο πρόβλημα των αλχημιστών: τη μεταλλαγή απλών μετάλλων σε χρυσάφι. Ο ίδιος όμως, σε μιαν άλλη επιστολή του, όπου παραθέτει καταιγιστικά μαγικές γνώσεις –π.χ. «εικών και τύπος διαβιβάζει την ενέργειαν της μαγείας προς το αρχέτυπον»– διευκρινίζει κατηγορηματικά: «[...] εμοί δε ουδέν των αρρήτων δια την της ψυχής πολυπραγμοσύνην ηγνόηται, και τας μεν μεθόδους απάντων συνέλεξα, ουκ εχρησάμην δε ουδεμιά των αρρητουργιών».

Για την μεταφορά: mix_07.2015

Συχνά στα μαρμαράκια, όπως λέμε τους φεγγίτες και τις φωτοθυρίδες επάνω από την κεντρική είσοδο και τα νοτιοδυτικά παράθυρα του σπιτιού, απεικονίζονται με αλληγορικό τρόπο, ζώα ξεχωριστά· μονόκεροι, φτερωτά τετράποδα και άλογα με κέρατα ελαφιού...

H Tήνος είναι γεμάτη από σκαμνιές (= μουριές). H μεταξοσκωληκοτροφία είναι περί το 1675-1770, μαζικά διαδεδομένη και η παραγωγή μεταξιού φέρνει πλούτο στο νησί. [Καιροφύλας. σ. 120, 130]. Tα υπέρθυρα αφήνουν το απαραίτητο φως που χρειάζεται για παραγωγή μεταξιού από τους μεταξοσκώληκες, αλλά πρωτίστως προσφέρουν φωτισµό στα σκοτεινά δωµάτια, αφού τα παραδοσιακά σπίτια, έχουν μικρά ανοίγματα και λιγοστά παράθυρα. συνέχεια...