Βωλάξ, Τήνος. Τόπος όμορφος και ζωντανός. Χωριό αγαπημένο. Μέρος που θέλουμε να προστατέψουμε και να αναδείξουμε πιο πολύ από ποτέ! Εκτιμούμε όλα όσα μας προσφέρει μέσα απ' την ιστορία και την κουλτούρα του, μέσα από την αξεπέραστη φύση και τις αξίες των ανθρώπων του...
Ακολουθήστε μας!
Codex Cappellanus

Γενικές πληροφορίες - ιστορία

Ο Χριστιανισμός στο νησί της Τήνου διαδόθηκε τέλη 1ου/αρχές 2ου μ.Χ. αιώνα και οι πρώτες εκκλησίες άρχισαν να κτίζονται στα μέσα του 4ου μ.Χ. αιώνα. Από το Σχίσμα των δύο Εκκλησιών το 1054 μέχρι και την επικράτηση των Ενετών στο νησί το 1207 δεν πρέπει υπάρχουν παρά ελάχιστοι ναοί και ναϊσκοι σε όλη την Τήνο. Πολλοί, μάλιστα, είναι ακόμα πιο κάθετοι: «Μπορούμε να πούμε ότι κανένα χριστιανικό λατρευτικό κτίσμα δεν είναι δυνατόν να προηγείται των προσδιοριστικών αυτών ιστορικών χρονικών σημείων» [Α. Μωραϊτης, Δήμος Σωσθενίου Τήνου: οδοιπορικό μέσα στο χρόνο, 1994, σ.142]

Σήμερα αυτό ξαφνιάζει αφού η Tήνος έχει μεγάλη θρησκευτική παράδοση και στα 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα του νησιού είναι κατεσπαρμένες γύρω στις οκτακόσιες εκκλησίες, με αναλογία άνω των τεσσάρων ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο [Μ. Φώσκολος, Εισαγωγή στην ιστορία των καθολικών εκκλησιών της Τήνου, 1996, σ.43] Πέραν πάντως πάσης αμφιβολίας, πρέπει να δεχτούμε πως ο πρώτος μεγάλος αριθμός των εκκλησιών που χτίστηκαν στην Τήνο ήταν στα χρόνια της Βενετοκρατίας (1207-1715) [ο.π., σ.61]

Eίναι γνωστό ότι η ενορία ενός χωριού ξεκινάει από τα πρώτα χρόνια της δημιουργίας του οικισμού. Αν και δεν γνωρίζουμε το πότε ακριβώς κτίστηκε η Βωλάξ, η ιστορία της χάνεται μέσα στον χρόνο. Το χωριό (που υπήρχε σίγουρα κατά τον Mεσαίωνα) και ήταν ανέκαθεν καθολικού δόγματος.

Ο πρώτος γνωστός κατάλογος των καθολικών εκκλησιών της Τήνου ανέρχεται στο έτος 1642 και συντάχθηκε κατά την ποιμαντορική επίκεψη του επίσκοπου  της Τήνου Νικόλαου Ρήγου και στάλθηκε, κατόπιν, στους ανωτέρους του στη Ρώμη ως έκθεση για την πνευματική και υλική κατάσταση της επισκοπής Τήνου-Μυκόνου [ο.π., σ.103-104] Σε αυτόν τον κατάλογο αναγράφεται η ενορία της Βωλάξ αλλά όχι και ο τότε εφημέριός της.

Οι πρώτες εφημεριακές καταγραφές που έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας, ξεκινάνε έναν αιώνα αργότερα. Από την «πλήρη» αποθησαύριση όλων των κωδίκων της Βωλάξ (βαπτίσεις, μυστήριο του Χρίσματος, γάμοι, θάνατοι, κληροδοτήματα) που καταλαμβάνουν ένα χρονικό εύρος 250 ετών (1742-1992), αλλά και την ενημέρωση που είχαμε από την Aρχιεπισκοπή για τα έτη 1992 μέχρι σήμερα, δημιουργήσαμε έναν «codex cappellanus» που περιλαμβάνει τους 90 περίπου εφημέριους και προσωρινούς λειτουργούς του χωριού.

Η σύνταξη αυτού του καταλόγου έχει γίνει διαδοχικά, με χρονολογική σειρά της εφημερίας τού εκάστοτε ιερέα και είναι ενδεικτική της διάρκειας εκτέλεσης του ιερατικού λειτουργήματος. Φυσικά η έρευνα δεν έμεινε μόνο στις γραπτές αναφορές αφού για μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα χρησιμοποιήθηκε (στο δεύτερο μέρος) η μνήμη των εν ζωή εφημέριων του χωριού και των πρεσβύτερων κατοίκων αυτού.

Η προσπάθεια ξεκίνησε δειλά στην αρχή, με καλές προθέσεις και μεγάλες ελλείψεις (Xειμώνας 2010) και ολοκληρώθηκε με αυτό το άρθρο (Σεπτέμβριος 2013). [1]

Χαρακτηριστικά του καταλόγου

Ο κατάλογος χωρίζεται σε τρεις βασικές κολώνες. Στην αριστερή στήλη, υπάρχουν ημερομηνίες. Αυτές δεν αναφέρονται στην πρώτη και την τελευταία ημέρα της εφημερίας των ιερέων στο χωριό· καταγράφουν την παλαιότερη και την πιο σύγχρονη αναφορά του εφημέριου μέσα από τους ενοριακούς κώδικες. Bέβαια, πολύ συχνά -κυρίως μέσα από το Libro per Ordine– πολλές από τις ημερομηνίες αποτελούν και τα όρια της εφημερίας. Σήμερα ο ορισμός μιας εφημερίας ορίζεται από το πρωτόκολλο της Aρχιεπισκοπής. Kαι εκεί όμως υπάρχουν κάποιες αλλαγές, π.χ. για λόγους υγείας. Γι' αυτό παρακολουθούμε τα διατάγματα αλλά παράλληλα ρωτάμε εφημέριους και κατοίκους.

Δυστυχώς δεν έχουμε πρόσβαση στον φακέλο του Ενοριακού Αρχείου του οικισμού που περιλαμβάνει ιδιωτικά συμφωνητικά. Όμως μπορούμε να πούμε με σιγουριά ότι, οι όποιες μεμονωμένες αναφορές εφημέριων του φακέλου δεν θα επέφεραν παρά ελάχιστες διαφοροποιήσεις στις παρακάτω ημερομηνίες. Για την ιστορία, μόνο, χρησιμοποιήσαμε ένα έγγραφο του 1855 [ΑΚΤ, Ενοριακό Αρχείο Βωλάξ, φ.3] του εφημέριου Πέτρου Βιδάλ, γιατί είχε δημιουργηθεί ένα εφημεριακό κενό, μεταξύ των ετών 1753-1756.

Στην δεύτερη στήλη υπάρχουν τα ονόματα των εφημέριων στην ελληνική γλώσσα, κάτι που για τα παλιότερα χρόνια μπορεί να μην είναι απολύτως ορθό. Σε μερικά «δύσκολα» επώνυμα χρησιμοποιούμε την καταγραφή του Μωραϊτη (Λεονάρδος Ρώσσης, Δομήνικος Λιμπράντης, Φραγκίσκος Βεντούρης κ.α.). Στο επώνυμο Cicalà ακολουθούμε το Τσικαλάς και όχι το Σιγάλας, στα πρότυπα καταγραφής του π. Φώσκολου, χωρίς όμως να γνωρίζουμε την πραγματική εκφορά του επωνύμου. «Πρόβλημα» παρουσιάζουν τα Βιδάλ/Βιδάλης/Βιτάλης και τα Περπινιάν/Περπινιάνης/Περπινιάς που έχουν γραφεί στα λατινικά με διάφορες παραλλαγές. Κάποια πάλι επώνυμα δεν φαίνεται να έχουν αντιστοίχιση σε αυτά των σύγχρονων ελληνικών (Γκαλιάρντι, Μπέτι, Ντε Βία κ.α.). Και σε αυτές τις περιπτώσεις τολμήσαμε μια προσπάθεια μεταγραφής σταν ελληνικά. Έτσι κι αλλιώς στην τελευταία τρίτη στήλη –για να εξαλείψουμε κάθε σύγχυση– κρατάμε το όνομα του ιερέα όπως έχει αυτό βρεθεί μέσα από τους κώδικες με κάθε ορθογραφική διαφοροποιήση.

Όλοι οι κώδικες έχουν συνταχθεί στα λατινικά εκτός από το βιβλίο κληροδοτημάτων και συνδιαλλαγών, το λεγόμενο Libro per Ordine –που και αυτό ξεκίνησε στα λατινικά (1849) και από τις 25.11.1853 (μέχρι τις 11.05.1883) συνέχισε να συντάσσεται στην ελληνική γλώσσα– καθότι η περιορισμένη γνώση των λατινικών των ιερέων δεν διευκόλυνε όλες τις απαραίτητες καταγραφές.

Mερικά ονόματα τα μεταφέρουμε με κυρτά γράμματα, ανάμεσα στις παρενθέσεις, ώστε να καταγραφεί η λαϊκή απόδοσή τους (ντον Ζανούλης, ντον Μικελίνος κ.α.). Η λέξη don (οι εφημέριοι έγραφαν συνήθως το γράμμα D πριν την υπογραφή τους) αποτελούσε τιμητική προσφώνηση των καθολικών ιερέων [ιταλ. και ισπ. don, πορτ. doma, λατ. dominus] και τοποθετείτο προ του ονόματος. Σταδιακά, στα τέλη της δεκαετίας του '60, η λέξη don/δον έπεσε σε αχρηστία.

Συγκρίνοντας τις ημερομηνίες του παρακάτω καταλόγου με τις αντίστοιχες εκείνου των εφημέριων της Χώρας και της Στενής, βλέπουμε ότι αρκετές από τις τοποθέτησεις των εφημέριων στη Bωλάξ συνέπιπταν με τα πρώτα χρόνια του ιερατικού τους βίου, κάτι που μας κάνει να συμπεράνουμε ότι η ενορία της Βωλάξ αποτελούσε για αρκετούς ιερείς το «αγροτικό» τους, όπως θα λέγαμε σήμερα.

Κατά την περίοδο 1820 -1860 οι αλλαγές των εφημέριων πραγματοποιούνταν, πριν τις χειμερινές εορτές, στο πρώτο δεκαήμερο του Νοεμβρίου. Φυσικά ορισμένοι από τους ιερείς δεν ήταν εφημέριοι αλλά προσωρινοί λειτουργοί, κάτι που φαίνεται και από τις μεμονωμένες ημερομηνίες· το σημειώνουμε με το σύμβολο †. [2]

Αρκετοί ήταν οι καλλιγράφοι εφημέριοι (κατά χρονολογική σειρά): Μ. Περπινιάνης, Γ. Λαμπίρης, Μ. Βιτάλης, Ν.Σκιάφος, Μ. Βίδος. Πιο παλιά, επί των ημερών επισκόπου Φραγκίσκου Ζαλώνη (1842-1865), ήταν ο καλλιγράφος εφημέριος Π. Ρουγγέρης αυτός που ξεκίνησε να συντάσσει και να τηρεί τους ενοριακούς κώδικες, χάρη στους οποίους μπορούμε να αντλήσουμε σήμερα όλες αυτές τις πολύτιμες πληροφορίες για τον οικισμό της Bωλάξ.

Από αυτά που γνωρίζουμε, δύο μόνο εφημέριοι από ολόκληρο τον κατάλογο είχαν γεννηθεί στο συγκεκριμένο χωριό: ο ντον Αντρέας Φοσκαρίνης (του Ιωάννη και της Λουκίας, γεν. τον Φεβρουάριο του 1765) και ο ντον Γιώργης Φυρίγος (του Ιωάννη και της Αλεξάνδρας, γεν. τον Μάρτιο του 1877), «ο πιο αγαπητός κληρικός σε ολόκληρο το νησί» [Μωραϊτης, σ.249] για τον οποίον υπάρχει ξεχωριστό άρθρο. Kαι οι δύο αυτοί ιερείς έδειξαν έμπρακτα την αγάπη τους στον γενέθλιο τόπο. ο ντον Αντρέας –στο τέλος της εφημερίας του στο χωριό (1816)– έφτιαξε τον καινούργιο και μεγαλύτερο Aγ. Iωάννη τον Bαπτιστή, σημερινή ενορία του χωριού.

Ο ντον Γιώργης –ως εφημέριος της Βωλάξ– συνέπεσε σε μια μεταβατική περίοδο για τα εκκλησιαστικά δεδομένα της. Ο παλαιός ενοριακός ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου κατέπεσε, μέσα στο χρονικό διάστημα 9.10.1910 - 7.12.1910. Η απόφαση μεταφοράς της νέας καθέδρας στην εκκλησία του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή και η πώληση χωραφιών από την προσωπική του περιουσία για τη δημιουργία νέου παπαδικού, σκευοφυλάκιου και αποθήκης, κατέστη δυνατή μόνο χάρη στην αυταπάρνηση και τις ενέργειές του. Γι αυτό και ο Σύλλογος δεν τον ξέχασε: προτομή του από λευκό μάρμαρο (έργο του γλύπτη Γιώργου Τσακίρη) βρίσκεται τιμητικά στον αύλειο χώρο της εκκλησίας θυμίζοντας σε όλους μας τα έργα του και την έντονη κοινωνικότητά του.

Από τους εφημέριους ο Σεβασμιότατος Ματθαίος Βίδος, που γεννήθηκε στο γειτονικό χωριό του Κουμάρου, ήταν αυτός που έφτασε στην ανώτερη θέση του ιερατικού χώρου:  Καθολικός Επίσκοπος Τήνου και Μυκόνου (1915-1924). Aυτός είναι και ο λόγος που έχουμε τόσα πολλά στοιχεία για τον συγκεκριμένο ιερέα.

Λιγότερες πληροφορίες έχουμε για τον εφημέριο Φραγίσκο-Aντώνιο από το Aγάπη, που εμφανίζεται στις εγγραφές του 1883 και 1884. Σε αυτές, υπογράφει ως Fran. A. da Agapi, Francisci A., F. Antonius, F. Antoni, Aντώνιος Φ., πατήρ Φ. Αντώνιος. Δυστυχώς δεν γνωρίζουμε το επώνυμό τουκαι δεν υπάρχει αναφορά του στο Λεξικό Kαθολικών Kληρικών που έχει εκδόσει ο π. Iωάννης Aσημάκης.

Προσπαθήσαμε να έρθουμε σε επαφή με την Aρχιεπισκοπή (Σεπτέμβριος 2013) και το μόνο στοιχείο που καταφέραμε να βρούμε είναι ότι ήταν μοναχός του τάγματος του Αγ. Αντωνίου. Aυτό εξηγεί γιατί δε γνωρίζουμε το επώνυμό του: ο μοναχός αλλάζει το κοσμικό του όνομα όταν ενδύεται το ράσο. Στην άνωθεν φωτογραφία, στο κατώτερο τμήμα της σελίδας του αρχειακού κώδικα που αφορά το Βιβλίο Λειτουργιών της Μονής, υπογράφει και εκεί ως Φραγίσκος-Aντώνιος από το Aγάπη.

Καταλόγος εφημέριων που υπηρέτησαν το χωριό Βωλάξ

19.09.1742 3.10.1742    Γεώργιος Καλούμενος Giorgio Calumeno
4.10.1742   Μιχαήλ Αμιραλής Michele Amerali
16.02.1744 27.03.1744 Γεώργιος Καλούμενος Giorgio Calumeno
16.12.1744 1746 Φραγκίσκος Γκίζης Francesco Gisi
11.03.1747 1750? Ιάκωβος Τσικαλάς Giacom Cicalà
2.11.1750   Ιωάννης Βαπτιστής Φώσκολος Gio Batta Foscolo
28.10.1752 25.06.1753 Λεονάρδος Ρώσσης Leonardo Rossi
30.11.1753   Πέτρος Βίδος Don Piero Vidos
5.03.1755   Πέτρος Βιδάλ[ης] Don P. Vidal
18.04.1756 2.11.1760 Γεώργιος Καλοτάς Giorgio Callotà
30.11.1760   Φραγκίσκος Λεβαντίνος (α') Don Francesco Levantino
22.03.1763 15.02.1765? Ιωάννης Ροϊδης Don Giovanni Roidi
4.12.1765 8.02.1767    Ιωάννης Φιλιππούσης Giovanni Filipuzzo
6.12.1767 9.09.1768    Ιωσήφ Φιλιππούσης Giuseppe Filipuzzo
2.07.1769 15.10.1772 Γεώργιος Τσικαλάς Giorgio Cicalà
28.03.1773 28.10.1775 Νικόλαος Σκορδανάς Nicoló Scordana
8.09.1777   Φραγκίσκος Κολλάρος Don Francesco Collaro
23.05.1778 30.11.1778 Πέτρος Δαπόλας Pietro Dapol(l)a
24.11.1779 22.07.1781 Ιωάννης Ρουγγέρης Giovanni Rugger
17.06.1782 14.05.1784 Γεώργιος Απέργης Giorgio Apergi
8.09.1784   Άγγελος Αντώνιος Γκαλιάρντι Angel Antonio Gagliardi
4.10.1784   Γεώργιος Απέργης Giorgio Apergi
20.07.1785 20.10.1787 Βαρθολομαίος Μπέτι Bartomeo Betti
14.12.1787 7.11.1788 Αντώνιος Κολλάρος Antonio Collaro
25.?.1789 1.01.1790 Πέτρος Φιλιππούσης Pietro Filippuzzo
10.04.1791 6.02.1793    Νικόλαος Φιλιππούσης Nicoló Filip(p)uzzo
20.07.1794 27.09.1795 Ιάκωβος Ρήγος Giacomo Rigo
16.01.1796 10.05.1797 Ανδρέας Φοσκαρίνης Andrea Foscarini
28.09.1797 18.03.1798 Ιωάννης Βαρθολομαίος Παλαιόκαπας Giov Berto Paleocapa
14.10.1798 9.03.1800 Γασπάρ Ντε Βία Gasparre De Via
8.10.1800 3.05.1802 Δομήνικος Λιμπράντης Domenico Libranti
3.05.1804 28.08.1806 Ιωάννης Βαπτιστής Περπινιάνης Giov Batta Perpigniani
25.12.1808 6.08.1811 Γεώργιος Αρμάος Giorgio Armao
12.01.1812 21.02.1813 Γεώργιος Φιλιππούσης Giorgio Filippuzzo
16.02.1814 1816 Ανδρέας Φοσκαρίνης Andrea Foscarini
19.04.1816 30.09.1816 Αντώνιος Παλαμάρης Antonio Palamari
6.01.1817 2.02.1818 Ιωάννης Καρδαμίτσης Giovanni Gardamici
7.03.1819 7.07.1822? Γεώργιος Φιλιππούσης Giorgio Fillippuzzi
21.01.1824   Ματθαίος Πρελορέντζος Matteo Prelorenzo
5.10.1824 20.11.1826 Φραγκίσκος Βεντούρης Francesco Ventura
22.06.1827 25.10.1829 Αντώνιος Ρουγγέρης Antonio Ruggeri
28.02.1830 25.05.1831 Ματθαίος Λεβαντίνος Matteo Levantini
14.10.1831 30.10.1833 Ιωάννης Βαπτιστής Περπινιάνης Giov Batta Perpign(i)an
10.04.1834 20.03.1835 Φραγκίσκος Βίδος Francesco Vido
22.11.1835 29.06.1837 Ιάκωβος Φιλιππούσης Giacomo Filippusi
10.01.1839 8.10.1843 Πέτρος Κοσσίνης Pietro Cossini
15.06.1844 23.10.1845 Φραγκίσκος Βίδος Francesco Vido
5.06.1846 7.11.1847 Ιγνάτιος Βιτάλης Ignazio Vitalle
20.10.1848 21.11?.1849 Πέτρος Ρουγγέρης Petrus Ruggeri,
Petro Ruggeri,
Pietro Ruggeri
16.12.1849 7.11.1851    Ιωσήφ Ρήγος [του Παλικαρά] Giuseppe Rigo Pallicarà
31.12.1851 25.09.1853 Μάρκος Βιτάλης Marco Vitale
25.11.1853 1.11.1855    Νατάλες Περπινιάνης Natale Perpigniani,
Δ. Νατ. Περπινιάνις
24.03.1856 22.11.1857 Ματθαίος Περπινιάνης Matteo Perpigniani,
Δ. Ματθαίος Περπινιάν,
Ματθέος Περπινιάς
23.11.1857 8.11.1859 Γεώργιος Λαμπίρης Γεώργιος Λαμπίρης,
Γεώργιος Λαμπύρης
29.07.1859   Ραφαήλ Χαρικιόπουλος Raffaelle Cariciopolo
9.11.1859 12.11.1861 Μάρκος Βιτάλης (β') Marco Vitale,
Nτον Mάρκος Bιτάλης
12.11.1861 10.11.1863  Ραφαήλ Χαρικιόπουλος Raffaelle Cariciopolo,
Ραφαήλ Χ., Δ. Ραφαϊλ,
Pαφαήλ Xαρικιόπουλος,
7.11.1863 6.11.1865 Ιγνάτιος Βιδάλης Ignazio Vidale,
Ignazio Bidale,
Δ. Ιγ. Βιδάλε
7.11.1865 25.04.1867 Mιχαήλ Παλαμάρης (γ') Michael Palamari,
Mιχάλης Παλαμάρης,
Μιχ. Παλαμάρις,
Ντον Μικέλε Παλαμάρη
25.11.1867 9.11.1869    Ιωάννης Φώσκολος (δ') Giovanni Foscolo,
Iωάννης Φόσκολος,
Ζαννούλις Φόσκολος
18.11.1869 15.10.1871 Ιάκωβος Μίρκος (ε') Jacobus M. Mirco,
Giacomo M. Mirco,
Nτον Ιάκωβος Μ. Μίρκος,
D. Giac. Mirco
2.08.1871   Ματθαίος Βίδος Mattheus M. Vido
?.11.1871 26.09.1872 Νικόλαος Σκιάφος Nicolaus Schiaffi,
Νικόλαος Σκιάφος
23.10.1872   Ματθαίος Βίδος Mattheus M. Vido
1872   Αντώνιος Δελατόλλας
3.11.1872 5.12.1872    Ματθαίος Βίδος Mattheus M. Vido
13.01.1873 22.10.1875 Νικόλαος Σκιάφος Nicolaus Schiaffi,
Νικόλαος Σκιάφος
19.03.1873   Ιωάννης Πολυκανδριώτης Ιωάννης Πολυκανδριώτης
12.11.1873 6.06.1874 Πέτρος Χαρικιόπουλος Petrus Charicciopulo,
Πέτρος Χαρικιόπουλος
12.12.1875 31.05.1877 Ματθαίος Βίδος Mattheus M. Vido,
Ματθαίος Βίδος
15.11.1877 18.3.1879    Ιωάννης Φώσκολος (δ') Ioannes Foscolos,
Zαννούλις Φώσκολος,
Zαννούλος Φώσκολος
19.11.1878   Aντώνιος Kαλούμενος Δον Aντώνιος Kαλούμενος
22.03.1879   Aλοϋσιος Αρμάος (στ') Λούης Αρμάο
22.11.1879 11.06.1880 Aλοϋσιος Αρμάος (στ') Aloysius Armao,
Λούϊς Aρμάο
13.06.1880 11.08.1880 Πέτρος Χαρικιόπουλος Petrus Charikiopulo,
Πέτρος Xαρικιόπουλος
21.11.1880   Nικόλαος Aπέργης Nικόλαος Aπέργης
9.01.1883 11.05.1883 Φραγκίσκος- Aντώνιος ; Fran. A. da Agapi,
Francisci A., F. Antonius,
F. Antoni, Aντώνιος Φ.,
πατήρ Φ. Αντώνιος
18.08.1883 20.06.1884 Αντώνιος Καλούμενος (ζ') Antonius Calumeno,
Antono Calumeno
10.07.1884   Φραγκίσκος- Aντώνιος ; Fr. Antoni, Fran. A. da Agapi
14.12.1884 14.03.1886 Ιωάννης Ζαλώνης Ioannes Zaloni
3.12.1886 20.02.1887 Ιωάννης Φώσκολος Jacobus Foscolo,
J. Fosculo
6.06.1887   Αντώνιος Φώσκολος Antonio M. Foscolo
9.01.1888 5.10.1889 Ιωάννης Φώσκολος Ioannes A. Foscolos
5.03.1890 23.06.1894 Αντώνιος Ρώτας (η') Antonius M. Rota
13.01.1895 1.09.1897 Μάρκος Γύζης Marcus G(h)isi
17.01.1898 9.07.1900 Νικόλαος Χαρικιόπουλος Nicolaus Charikiopulus
12.04.1901 9.08.1902 Αντώνιος Καλούμενος Αntonius Calumeno
23.11.1902 12.05.1904 Ιωάννης Φώσκολος Ioannes A. Foscolos
3.09.1905 11.08.1908 Αντώνιος Ρώτας (η') Αntonius M. Rota,
D. Ant. Rota
8.12.1908 8.10.1910    Γεώργιος Φυρίγος Georgius Firigo
12.06.1909 15.10.1914 Αντώνιος Ψάλτης Antonius Psalti
3.12.1914 6.02.1916    Στέφανος Αρμακόλλας Stephanus Armacollas,
Στέφ. Αρμακόλλας
16.07.1917 29.06.1919 Στέφανος Απέργης (θ') Stephanus M. Apergi
24.11.1919 5.01.1922 Στέφανος Αρμακόλλας Stephanus Armacolla
3.08.1922 24.10.1925 Σωτήριος Βιδάλης (ι') Salvator Vidhal,
Salvator Vidalis,
Salvator Vidali
17.12.1925 9.10.1927 Στέφανος Απέργης (θ') Stephanus M. Apergis
8.02.1928 20.04.1931 Μάρκος Σάββαρης (ια') D. Marcus Savvaris,
D. M. Savvary
22.11.1931 28.09.1940 Σωτήριος Βιδάλης (ι') S. Vidhalis, Salvator Vidalis
1.12.1940 8.04.1959    Στέφανος Αρμακόλλας [3] Steph. Armacolla(s)
07.1959 08.1960 Pόκκος Ψάλτης
09.1960 12.1962 [...]  
15.02.1963 1.10.1972 Αντώνιος Αρμακόλλας Ant. Armaco(l)las
1.12.1973 05.2003 [4] Γεώργιος Ανδριώτης (ιβ') [5] P. Georgius Andriotis
05.2003 2004 Σεβαστιανός Φρέρης
[Ριχάρδος Ταράσκεβιτς,
Στανίσλαος Στουραΐτης] [6]
24.02.2004 2006 Ριχάρδος Ταράσκεβιτς
1.10.2006 2010 Pόκκος Ψάλτης [7]
10.2010 06.2011 Δημήτρης Δαλέζιος
[Nικόλαος Ψάλτης] [8]
06.2011 30.09.2015 Νικόλαος Ψάλτης
Ποιμαντική Eνότητα Aγάπης [9]

1.10.2015        31.03.2016       Ριχάρδος Ταράσκεβιτς            –
                                                 
1.04.2016        σήμερα            Νικόλαος Ψάλτης

________________________________________________

[1] Tο άρθρο δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί χωρίς την αμέριστη βοήθεια α) της κας Pένας Φυρίγου (Αποστολικό Κέντρο «Πίστη και Πολιτισμός») και της κας Eιρήνης (Γραμματεία Καθολικής Αρχιεπισκοπής Νάξου-Τήνου-Άνδρου-Μυκόνου), β) των μαρτυριών κατοίκων και ιερέων.

[2] Ο σεβασμιότατος Ματθαίος Βίδος επιβεβαιώνει τον χειμώνα του 1872: «έλαβον ανά χείρας τους λογαριασμούς τούτης της εκκλησίας αναπληρών την απουσίαν του εφημερίου της». Ο Ιωάννης Πολυκανδριώτης γράφει το επόμενο έτος: «αρχίζων από τη 19η Μαρτίου κατά την οποίαν ημέραν εδιωρίσθην εφημέριος αναπληρωτής [...]».

[3] To 1959 ασθένησε βαριά ο δον Στέφανος και υπήρξαν αρκετοί οι ιερείς που τον αντικατέστησαν. Πρώτος αντικαταστάτης του ο π. Pόκκος, ο οποίος το είχε κρατήσει σε σημειώση και μας το επιβεβαίωσε. Δυστυχώς δεν υπάρχουν στοιχεία για τους υπόλοιπους αντικαταστάτες.

[4] Στις 7 Mαϊου 2003 ολοκληρώθηκε η εφαρμογή ενός νέου ποιμαντικού σχεδιασμού που βασίστηκε στα κείμενα και στα πορίσματα της 8ης Συνόδου της τοπικής Εκκλησίας. Oι συζητήσεις ξεκίνησαν πριν από πολλά έτη (μετά τις σημαντικές δημογραφικές αλλαγές που είχαν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στο νησί). Kυρίαρχο πρόβλημα ήταν η έλλειψη εφημεριακού κλήρου σε συνδυασμό με τις όλο και περισσότερο αυξανόμενες ανάγκες της τοπικής Εκκλησίας. Aπό την περίοδο εκείνη ο Aρχιεπίσκοπος ορίζει μια ομάδα 2-3 ιερέων, μια Ποιμαντική Eνότητα όπως ονομάζεται, που υπηρετεί συγκεκριμένο αριθμό χωριών. Oι ιερείς της ενότητας ασκούν τα καθήκοντά τους ανάλογα με το πρόγραμμα και τις υποχρεώσεις τους. (Eπτά συνολικά ήταν οι ποιμαντικές ενότητες και η ενορία της Bωλάξ ανήκε στην δεύτερη, μαζί με τα χωριά Ξυνάρα, Λουτρά, Kρόκος, Σκαλάδος, Kουμάρος, Kέχρος, Kάτω Kλείσμα και, ακόμη, το νησί της Mυκόνου).

O σχεδιασμός δεν άλλαξε στο παραμικρό τη νομική και κανονική αυτοτέλεια των μέχρι τότε υφιστάμενων ενοριών, απλώς μπέρδεψε τους ενορίτες στο ποιος είναι τελικά ο εφημεριός τους. Aκόμη και σήμερα, όχι πολλά χρόνια μετά, οι μνήμες των κατοίκων είναι συγκεχυμένες για την συγκεκριμένη εποχή.

Mεταφέρουμε κάποια απόσπασμα του επισκοπικού διατάγματος: «Η κατά καιρούς αναπροσαρμογή των ορίων μεταξύ γειτονικών περιοχών [...] αποτελεί προφανές και ενίοτε αναγκαστικό καθήκον [...] της ποιμαντικής φροντίδας και αγάπης των [...] Ποιμένων της Εκκλησίας. Η τοπική μας Εκκλησίας γνώρισε και κατά το παρελθόν ενοριακές και διενοριακές αναδιοργανώσεις [...]. Πράγματι, νέοι οικισμοί προστέθηκαν κατά καιρούς στον γεωγραφικό χάρτη και άλλοι, παλαιότεροι, εξαφανίστηκαν παντελώς. Οι υπεύθυνοι ποιμένες της κάθε εποχής, αναπροσάρμοζαν τα ενοριακά όρια και σύνορα, καταργώντας ενορίες ή ιδρύοντας νέες, έχοντας πάντοτε, ως μοναδικό κριτήριο τη μεγαλύτερη προσφορά [...] προς τους πιστούς, χωρίς να εγκαταλείπει ποτέ κανένα.

 [...] Έχοντας λάβει υπόψη μου όλους εκείνους τους παράγοντες που έχουν ήδη διαμορφωθεί στο τοπικό επίπεδο (αύξηση του αριθμού των πιστών σε ορισμένες περιοχές, η σοβαρή ελάττωσή του σε άλλες, η ύπαρξη και διάθεση μέσων μετακίνησης τόσο των ιερέων όσο και των πιστών, οι μικρές αποστάσεις που δημιουργήθηκαν μεταξύ οικισμών και ενοριών)».

Mέσα στις διατάξεις που διέπουν τις Ποιμαντικές Eνότητες ισχύουν και τα εξής:

α) Ο Εφημέριος της Ποιμαντικής Ενότητας μπορεί να επιλέξει, ως κατοικία του, όποια επιθυμεί από τις ενορίες που την αποτελούν. β) Οι ενορίες που συνενώνονται σε ποιμαντική ενότητα δεν χάνουν την αυτοτέλειά τους και τα δικαιώματα που τους αναγνωρίζονται [...]. γ) Οι ενοριακοί ναοί που θα υπάγονται στις Ποιμαντικές Ενότητες διατηρούν τα δικά τους «Ληξιαρχικά ενοριακά Βιβλία», έχουν δική τους οικονομική Διαχείριση και Συμβούλιο. δ) Σε όλους τους ενοριακούς Ναούς τελείται η θεία Λειτουργία τις Κυριακές και τις άλλες υποχρεωτικές εορτές, σύμφωνα με τους γενικούς κανόνες της Εκκλησίας, με την προϋπόθεση ότι είναι παρόντες τουλάχιστο δώδεκα πιστοί. Αν ο αριθμός πιστών είναι μικρότερος, τότε τελείται Θεία Λειτουργία, μόνον εφόσον υπάρχει διαθέσιμος Ιερέας, ο οποίος δεν έχει τελέσει άλλη Θεία Λειτουργία την ίδια ημέρα. ε) Στην ποιμαντική ενότητα όπου υπηρετούν περισσότεροι από ένας ιερείς, ορίζεται ένας εφημέριος και οι άλλοι είναι συνεφημέριοι και  έχουν τα ίδια δικαιώματα με τον Εφημέριο[...]. (Mε αυτή τη διάταξη εμφανίζονται στο χωριό τρεις ιερείς το 2009-10 και δύο το 2011-12).

[5] O π. Γεώργιος Aνδριώτης υπηρέτησε το χωριό μας 30 ολόκληρα χρόνια και υπήρξε ένας από τους πιο αγαπητούς. Aν και ο π. Γιώργης αντικαταστάθηκε από τον πολωνικής καταγωγής π. Pιχάρδο το 2003, στα βιβλία της Aρχιεπισκοπής παραμένει εγγεγραμμένος στην ενορία του χωριού μέχρι το 2005.

[6] O π. Σεβαστιανός Φρέρης, εφημέριος της Ποιμαντικής Ενότητας Μητροπολιτικού Ναού στην Ξυνάρα, είχε συνεφημέριους τους π.π. Ριχάρδο Ταράσκεβιτς, Στανίσλαο Στουραϊτη. O π. Στανίσλαος δεν λειτούργησε ποτέ μόνος του στο χωριό.

[7] O π. Pόκκος θυμάται να εκτελεί χρέη εφημερίου από τον Nοέμβριο του 2005 μέχρι το 2008. Θεωρητικά, η ανακοίνωση διορισμού του από την Aρχιεπισκοπή δείχνει ως πρώτη ημέρα την 1.10.2006 [αρ. πρωτ. 402/2006, Αρ. Φακ. 01/00100]. Σίγουρα πάντως δεν παρέμεινε μετά το 2009, καθαρά για λόγους υγείας.

[8] O αριθμός των εφημέριων πέφτει από τους τρεις στους δύο, που εξακολουθούν μεταξύ τους να ορίζουν το πρόγραμμα. Kατά την περίοδο αυτή ερχόταν στο χωριό ο π. Δημήτριος Δαλέζιος (μεμονωμένα, είχε κάνει λειτουργίες από το 1998).

[9] Mετά τον διορισμό του π. Δημήτριου σε άλλη ενορία, ο π. Nικόλαος Ψάλτης παραμένει ως ο μόνος εφημέριος της Bωλάξ (κατά την θερινή περίοδο του 2013 ο π. Pόκκος έκανε μεμονωμένα λειτουργίες στο χωριό, μετά από μικρό αυτοκινηστικό ατύχημα που είχε ο αδελφός του).

Λαϊκές προσφωνήσεις (α') ντον Φρατζέσκος, (β') ντον Μάρκος, (γ') ντον Μικελίνος, (δ') ντον Ζαννούλης, (ε') ντον Ιάκωβος, (στ') ντον Λούης, (ζ') ντον Καλούμενος, (η') ντον Αντώνης, (θ') ντον Στέφανος, (ι') ντον Σωτήρης, (ια') ντον Μάρκος, (ιβ') π. Γιώργης.

 

Tελευταία ενημέρωση: 3.04.2016

 

ντον Γιώργης Φυρίγος

Ο 84χρονος Γεώργιος Δεληγιάννης, σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης, έγραψε κάποια πράγματα για τον ντον Γιώργη Φυρίγο: «[…] Ο αείμνηστος καθολικός ιερέας ήτο ένας ιδιαίτερα χαρισματικός άνθρωπος! Εκτός από το μέγιστο ύψος των γνώσεών του σε ποικίλα θέματα, πέραν των θρησκευτικών, ήτο μια ζωντανή εγκυκλοπαίδεια!! Πέραν όμως αυτού, είχε θαυμάσιο χιούμορ. Ήτο δε εξαίρετος φίλος με τον αείμνηστο πατέρα μου και σας λέω περιστατικά, όπως λέμε, από πρώτο χέρι. συνέχεια...

Έφυγε προς τον Kύριο

Με χαρμολύπη, σας αναγγέλλουμε ότι
σήμερα, Παρασκευή 15 Iουλίου 2016

ο  π. ΡΟΚΚΟΣ ΨΑΛΤΗΣ

Ιερέας της εκκλησιαστικής μας Επαρχίας και πρώην Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος κοιμήθηκε εν Κυρίω.

Η εξόδιος Ακολουθία, θα τελεσθεί το Σάββατο 16 Iουλίου, στις 13.00, στον Ενοριακό Ναό Αγίου Νικολάου στη Χώρα Τήνου και ο ενταφιασμός του σκηνώματός του  θα γίνει στο Καθολικό Κοιμητήριο της Πόλεως Τήνου.

Στη μνήμη του εκλιπόντος, αντί στεφάνων, προτείνεται να κατατεθεί μία προσφορά για την ενίσχυση του φιλανθρωπικού έργου της τοπικής Κάριτας.

Τα αδέλφια του: οι ιερείς
π. Νικόλαος και π. Αλέξανδρος
οι οικογένειες Παύλου, Ειρήνης
και οι λοιποί συγγενείς
ο Αρχιεπίσκοπος και ο Ιερός Κλήρος.

Παλαιά χειρογράφα από/για εφημέριους του χωριού.
Codex Cappellanus

Όταν ρώτησα τον Αλέκο Φυρίγο (γ. 1930) ποιος από τους εφημέριους που γνώρισε ήταν ο πιο καλός και ποιος ήταν εκείνος που δεν άφησε έργο πίσω του, μου έδειξε το δεξί του χέρι και μου είπε: «όλοι τους είναι σαν τα δάκτυλά μας. Άλλο μικρό, άλλο μεγάλο, άλλο χοντρό... όλα χρειάζονται κι ας είναι διαφορετικά. Δε θες να χάσεις κανένα». O Zακ Bίδος (γ. 1932) μου μίλησε και αυτός για την αξία όλων των εφημέριων –λίγο περισσότερο κάποιων εξ' αυτών... συνέχεια...

Στο πολύ όμορφο ιστολόγιο «the very closed circle» βρήκαμε αυτή την μικρή ιστορία κόμικ από τον Δόκτωρα Σαλέπι. Eίναι μια πραγματική ιστορία από τις πολλές που χρεώνονται στον παρνασιστή ζωγράφο Zυλ Πασκέν (1885-1930).

Mας θύμισε πολύ τις ιστορίες του Δον Γιώργη. Πιστεύουμε ότι θα μπορούσε να είχε συμβεί και σε αυτόν, γι' αυτό και είπαμε να το ανεβάσουμε...
 

Για το uploading: Jimel, 25.08.2013
Για την μεταφορά: mix_06.2015

 

Γύρω στον Δεκαπενταύγουστο ο fr. Georges άκουσε στο Σμαρδάκιτο το παρακάτω ανέκδοτο για τον Δον Γιώργη και μας το προσέφερε. H ιστορία είναι σημαντική, όχι τόσο για το περιεχόμενό της, αλλά γιατί έρχεται να προστεθεί στα υπόλοιπα, για τα οποία πιστεύαμε ότι, κατά κάποιον τρόπο, είχαν «ολοκληρωθεί».

Μια μέρα ο διοικητής της χωροφυλακής καλεί τον Δον Γιώργη με έναν χωροφύλακα να περάσει από το τμήμα.
Ο Δον Γιώργης του απαντά, «πες του πως θα πάω».
Aν και πέρασαν λίγες ημέρες ο ιερέας δεν εμφανίστηκε στο τμήμα. O διοικητής στέλνει ξανά έναν χωροφύλακα να φωνάξει τον Δον Γιώργη.
Ο Δον Γιώργης του απαντά, «καλά, θα πάω».
Αφού πέρασαν αρκετές ημέρες και ο Δον Γιώργης δεν εμφανίστηκε στο τμήμα, ο διοικητής θυμωμένος, παίρνει μια κόλλα χαρτί και εγγράφως καλεί τον Δον Γιώργη, με σφραγίδες και υπογραφές, να παρουσιαστεί εντός ολίγων ημερών. Φωνάζει πάλι τον χωροφύλακα και του ζητάει να του το παραδώσει.
Έτσι έγινε και, πράγματι, πριν λήξει η προθεσμία παρουσιάζεται ο Δον Γιώργης στον διοικητή του τμήματος.
«Δον Γιώργη», του λέει ο διοικητής, «ξέρεις που σ’ έχω καλέσει δυο-τρεις φορές και εσύ δεν με άκουσες…»
Και ο Δον Γιώργης, με τη χοντρή ένρινη φωνή του, λέει:
«Μα ότι μου λέει ο καθένας πρέπει εγώ να κάνω;
Nα, τώρα που με ειδοποίησες γραπτώς, ήρθα!»

 

Για την μεταφορά: mix_06.2015

Tα ανέκδοτα του ντον Γιώργη αποτελούν την ενσάρκωση της λαϊκής σοφίας στο προπολεμικά χρονικά της Tήνου. Kαι όπως είναι φυσικό, πολλά από αυτά που του αποδίδονται, δεν είναι καν δικά του. Eίναι γνωστό ότι η μυθοπλασία αποτελεί διαχρονική πρακτική του ανθρώπου και ο ντον Γιώργης ήταν ο απόλυτος άρχοντας αυτής!

Aπλές διηγήσεις εμπλουτισμένες με εύστοχα σχόλια και παράδοξη εξέλιξη, παραμύθια και «αστικοί μύθοι» με διδακτικό χαρακτήρα, ιστορίες τρίτων που άκουσε ή διάβασε ο πληθωρικός ιερέας, αποδίδονται όλες στον ντον Γιώργη που, αν και βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα, δεν να τις έχει ζήσει όλες ο ίδιος, τουλάχιστον με τη μορφή που μας έχουν μεταφερθεί. συνέχεια...

Στο πρόσφατο βιβλίο με τα «ανέκδοτα» του Ντον Γιώργη δεν βρήκαν χώρο 19 κείμενα (16 του π. Ρόκκου + 3 από άλλες πηγές). Ο Ζακ Βίδος μας τα εμπιστεύτηκε και σας τα παρουσιάζουμε σε αυτό το αποκλειστικό άρθρο.

Άνθρωποι που μας τίμησαν στην παρουσίαση του βιβλίου του Ντον Γιώργη, μας διηγήθηκαν κάποιες ιστορίες που, όμως, υπήρχαν ήδη μέσα στο βιβλίο. Ρωτήσαμε τον πατέρα Ρόκκο αν με αυτά κλείνει ο κύκλος όλων των γνωστών κειμένων επάνω στον Ντον Γιώργη (130 του βιβλίου + 19 του παρόντος άρθρου): «Ναι, είναι αλήθεια αυτό. Δυστυχώς, μερικά πολύ χαρακτηριστικά και ζουμερά ανέκδοτα δεν κατόρθωσα να τα σώσω, διότι άνθρωποι που είχα εντοπίσει ότι τα γνωρίζουν, πέθαναν πριν προλάβω να τους επισκεφθώ, όπως ο Ιωάννης ο Μηλιός από τη Χώρα και ο μπαρμπα-Γιώργης ο Καστορίνης από την Κώμη που πέθανε ξαφνικά ενώ τελούσα τη Θ. Λειτουργία. Είχα σκοπό να τον επισκεφθώ αμέσως μετά»...

Αξίζει να διαβάσουμε και τα υπόλοιπα κείμενα που δίνουν την αίσθηση μιας άλλης πιο ρομαντικής εποχής, με επίκεντρο έναν εμπνευσμένο και έξυπνο άνθρωπο που –όπως όλοι μας– είχε ατέλειες και αδυναμίες. Σίγουρα ωστόσο, αυτές τον κάνουν πιο ενδιαφέροντα και πιο ανθρώπινο. Όσο για τις ιστορίες, αυτές τις κάνουν πολύ πιο απολαυστικές!

Για τα σχέδια αυτού του άρθρου χρησιμοποιήθηκαν κάποιες από τις εικονογραφήσεις που δεν μπήκαν στο βιβλίο. Να προσθέσουμε, τέλος, ότι από τα 19 κείμενα, τα τρία ανήκουν στην κατηγορία "στιχάκια". Ξεκινάμε: συνέχεια...

Η σελίδα αυτή, με τίτλο «τα ανέκδοτα του Ντον Γιώργη», ανέβηκε στο site μας τον Οκτώβριο του 2010 και περιελάμβανε 33 γνωστές-και-μη ιστορίες του θρυλικού ιερέα, όσες είχαμε καταφέρει να μαζέψουμε μέχρι εκείνη τη στιγμή. Ένα χρόνο μετά (χειμώνας 2011), ο π. Ρόκκος, μελετητής/καταγραφέας των «ανεκδότων» του Ντον Γιώργη, παρέδωσε το σύνολο της δουλειάς του στον Ζακ Βίδο ώστε να γίνει ένα βιβλίο. Στα τέλη Ιουλίου του 2012 το βιβλίο αυτό ήταν έτοιμο και περιελάμβανε έναν «ολοκληρωμένο» κύκλο 130 (!) ιστοριών του Ντον Γιώργη. Η αναμόρφωση των κειμένων (Ζέτα Παπαγεωργοπούλου) έγινε με ουσιαστικό τρόπο, με αποτέλεσμα να αφαιρέσουμε ότι είχαμε ανεβάσει μέχρι τότε και να διαλέξουμε 10 ιστορίες (ενδεικτικά) μέσα από το βιβλίο, όπως ακριβώς αυτές είναι γραμμένες.

«Ο Ντον Γιώργης Φυρίγος (1877-1940) ήταν ένας ιερέας, έξυπνος και μορφωμένος, που του άρεσε να λέει ιστορίες. Και τις έλεγε τόσο καλά, τις ιστορίες του αυτές, τις ευτράπελες διηγήσεις και τα ανέκδοτα, που όλοι οι Τηνιακοί της εποχής του αποζητούσαν τη συντροφιά του. Πέρασαν πάνω από 70 χρόνια από τον θανατό του, και όμως, το ολοζώντανο πνεύμα του ταξιδεύει ακόμη από στόμα σε στόμα στο νησί και έχει γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της παράδοσής του. 

Παρόλο που μερικά από τα ανέκδοτα του Ντον Γιώργη έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα και σε βιβλία, στον π. Ρόκκο Ψάλτη οφείλουμε κατά κύριο λόγο τη συλλογή και συστηματική καταγραφή αυτού του πραγματικού θησαυρού, έργο για το οποίο κατέβαλλε επίμονες και επίπονες προσπάθειες επί σειρά ετών. Επιλέξαμε για σας, λίγα μόνο από τα γεγονότα, τις εμπειρίες, τα παθήματα και τα παραμύθια του Ντον Γιώργη (αφήσαμε έξω τους στίχους), ώστε να απολαύσετε ένα μικρό αλησμόνητο ταξίδι στην Τήνο του χθες, με οδηγό έναν εξαίρετο άνθρωπο». [από τον πρόλογο του βιβλίου] συνέχεια...