Η Βωλάξ αποτελεί ένα μικρό υποσύνολο της κοινωνίας και υπήρξαν παιδιά της που στερήθηκαν τον γενέθλιο τόπο τους για να προσφέρουν περισσότερα σε περισσότερους. Όχημα γι' αυτή την κοινωνική και εκπαιδευτική προσφορά υπήρξε το τάγμα των Μαριανών Αδελφών. Και το χωριό μας, πίσω από αυτούς τους φωτισμένους ανθρώπους, δεν μπορεί να κρύψει την υπερηφάνεια του.

Ο ιδρυτής O Άγιος Μαρκελλίνος Champagnat (1789-1840) είναι ο ιδρυτής της μοναχικής εκπαιδευτικής κοινότητας των Μικρών Αδελφών της Παναγίας ή αλλιώς Μαριανών Αδελφών (κάποτε και Μαριστών). Γεννήθηκε στις 20 Μαΐου 1789 στο ορεινό χωριό Ροζέ της κεντρικής Γαλλίας και στα δύσκολα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης εργάστηκε κοντά στους νέους, αφιερώνοντας τη ζωή του στη διαπαιδαγώγησή τους. 

Η σπορά του ξεκίνησε στο γαλλικό έδαφος αλλά από το τέλος του 19ου αιώνα η Μαριανή Κοινότητα άρχισε να βιώνει έντονα τον ιεραποστολικό της χαρακτήρα, σε κάθε σημείο του πλανήτη. Οι μοναχοί του τάγματός του ταξίδεψαν σε ολόκληρο τον κόσμο (σήμερα υπάρχουν περίπου 5.000 Μαριανοί Αδελφοί) ιδρύοντας σχολεία, με αποστολή όχι μόνο τη μόρφωση αλλά και τη χριστιανική διαπαιδαγώγηση των νέων. 

Στις 18 Απριλίου του 1999 ο Μαρκελλίνος Champagnat ανακυρήχθηκε άγιος της Καθολικής Εκκλησίας ενώ, η μνήμη του εορτάζεται στις 6 Ιουνίου.

Εκπαίδευση και Ελληνισμός Η άφιξη των Αδελφών στις ακτές του Βοσπόρου γίνεται το 1892, και μέσα στα διάφορα εκπαιδευτικά ιδρύματα που υπηρέτησαν είτε στα περίχωρα της Κωνσταντινούπολης (Σκούταρι, Μακρίκιοϊ, Μπεμπέκ, Αγ. Στέφανος) είτε στην Σαμψούντα του Πόντου, φοίτησε πλήθος ελλήνων μαθητών. Την πρώτη χρονιά, μάλιστα, χωρίς βιβλία, «επειδή το τουρκικό τελωνείο τα κρατούσε προς εξέταση».

Πίσω, στον Ελλαδικό χώρο, από το 1838 (λίγο μετά την σύσταση του Ελληνικού κράτους) μέχρι το 1888 λειτουργεί το ενοριακό σχολείο «Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης», προάγγελος του Λεοντείου Λυκείου. Τον επόμενο χρόνο, 1889, δημιουργείται το νέο σχολείο με δαπάνες πάπα Λέοντος ΙΓ' (προς τιμήν του το ενοριακό σχολείο μετονομάζεται σε Λεόντειο). Εμπνευστής του, όμως, είναι ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιωάννης Μαραγκός, ο οποίος τίμησε τη Βωλάξ ως εφημέριος το 1865, ενώ, μέχρι το 1907 βρίσκεται υπό τη διεύθυνση των Σαλεσιανών Πατέρων.

Η ιστορία της Μαριανής Κοινότητας στην Ελλάδα αρχίζει στις 15 Σεπτεμβρίου του 1907, ημέρα άφιξης των τεσσάρων πρώτων μελών της στο Λεόντειο Λύκειο της Αθήνας, και δυο χρόνια μετά μεταβιβάζεται η διοίκηση σστους Μαριανούς. Από εκείνη την ημέρα εφαρμόζονται οι χριστιανικές παιδαγωγικές της Μαριανής Παιδαγωγικής, καλλιεργείται η ευλάβεια προς την Θεοτόκο, τονίζεται η αξία της συνεργασίας και προωθείται η φιλανθρωπία, η αλληλοβοήθεια και η ύπαρξη του οικογενειακού πνεύματος.

Οι Μαριανοί στην Τήνο
Οι Μαριανοί Αδελφοί αγοράζουν το 1948 από τις Ουρσουλίνες Καλόγριες (οι οποίες εγκαταστάθηκαν στο νησί το 1862) το παραθαλάσσιο θέρετρο της Κολυμπήθρας. Εκεί περνούν μέχρι και σήμερα τις ολιγοήμερες διακοπές τους, ενώ, αφιερώνουν μια εβδομάδα ετησίως στις πνευματικές τους Ασκήσεις. Παράλληλα, κάθε χρόνο οργανώνουν κατασκηνώσεις για καθολικά παιδιά από όλη την Ελλάδα (Από το χωριό, ο Δημ. Ιγν. Βίδος έζησε πάμπολλες κατασκηνώσεις εκεί) και τώρα τελευταία από πολλές άλλες χώρες. Παράλληλα διαθέτουν το χώρο για συνάξεις κατηχητικών και θρησκευτικών οργανώσεων. [Μαριανοί Αδελφοί, Κολυμβήθρα Τήνου. Τηλ.: 22830-51115]

Οι Μαριανοί και το χωριό
Μέλος των Μαριανών αδελφών αποτελεί ο fr. Georges (Γεώργιος Βίδος), γιος του Γεωργίου και της Μαρίας Βίδου το γένος Φυρίγου. Ο αδ. Γεώργιος γεννήθηκε στη Βωλάξ στις 3.02.1941 και ήταν το μικρότερο παιδί της εξαμελούς οικογενείας του. Βαφτίστηκε με το όνομα αυτό στις 12.02.1941 τιμώντας τον συνονόματο θείο του, ιερέα Δον Γιώργη Φυρίγο, που είχε πεθάνει μόλις τρεις μήνες πριν. Η έντονη θρησκευτική ζωή και το καλό παράδειγμα των γονιών του άσκησαν σ' αυτόν ευεργετική επίδραση. O fr. Georges αφιερώθηκε οριστικά στον Θεό ως μέλος της Αδελφότητας στις 31.08.1966, ενώ, οι γονείς του δούλεψαν –ως πολιτικό προσωπικό– επαγγελματικά, για κάποια χρόνια, στο σχολείο της Νέας Σμύρνης από το 1967 μέχρι και τη δεκαετία του '70.

Σήμερα, ο πάντα σεμνός αδ. Γεώργιος, είναι Ηγούμενος της Κοινότητας Αγίας Κυριακής Παλαιού Φαλήρου και μεταξύ άλλων ενδιαφέρεται ενεργά για το χωριό στο οποίο γεννήθηκε, μέσα από την συμμετοχή του στον Συλλόγο αλλά και τις δράσεις της κοινότητας των Μαριανών Αδελφών στην Τήνο. Πρόσφατο παράδειγμα, η καμπάνα του κωδωνοστασίου της Παναγίας της Καλαμάν που ήταν άλλη μια ευγενική προσφορά του τάγματος.

Το χωριό έδωσε και άλλους frères στην κοινότητα, όπως ο fr. Ιγνάτιος (Καπετάνιος) που συνεχίζει να βάζει το δικό του λιθαράκι στο τεράστιο οικοδόμημα της Μαριανής παιδαγωγικής. Ο αδ. Ιγνάτιος είναι ένα από τα τρία παιδιά της βωλαξιανής Σοφίας Φυρίγου και του Δαμιανού Καπετάνιου, ονομαζόμενου Νταμιάνου, από την Περάστρα και αποτελεί σήμερα τον Εκπρόσωπο των εν Ελλάδι Μαριανών Αδελφών. Κατά το σχολικό έτος 2000-01 η Γαλλική Πολιτεία τίμησε με τον πρέσβη της στην Αθήνα τον fr. Ιγνάτιο με το παράσημο του Αξιωματικού του Εθνικού Τάγματος Αξίας.

Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στον fr. Athanase, που γεννήθηκε στην Ξυνάρα στις 13 Ιανουαρίου 1916, τέταρτο παιδί του Νικολάου και της Μαρίας Δελατόλλα από τη Βωλάξ. Σε ηλικία δώδεκα ετών έγινε δεκτός στο Δοκίμιο των Μαριανών Αδελφών στο Π. Ηράκλειο Αττικής, και μετά το πέρας των σπουδών του υπηρέτησε διαδοχικά στα Λεόντεια της οδού Σίνα, της Ν. Σμύρνης και των Πατησίων διδάσκοντας γαλλική γλώσσα και κατήχηση ενώ, άσκησε παράλληλα εποπτεία στους οικότροφους και αργότερα ανέλαβε με πολύ ζήλο τις διαχειριστικές υποθέσεις των Μαριανών Αδελφών. O αδ. Aθανάσιος οργάνωσε εκδρομές και κατασκηνώσεις, συσσίτια (στη περίοδο της Κατοχής) και προσέφερε φροντίδα και συμβουλές σε πολλά παιδιά. Σημαντική βοήθεια έδωσε και σε όλους τους συγγενείς του, πολύ πριν μας αφήσει το 1996.

Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδας κ. Χριστόδουλος (παλιός μαθητής της Λεοντείου) μαρτυρεί: «Τον ενθυμούμαι αεικίνητον, ζωηρόν, φιλοπαίγμονα στην αυλή του σχολείου, εγγυητή της πειθαρχίας με απλότητα και καλοσύνη προς όλους μας».

Λεόντεια και Βωλακίτες Δεκάδες άτομα που γεννήθηκαν στο χωριό και μαζί και τα παιδιά τους, που τα περισσότερα είχαν πια γεννηθεί στην Αθήνα, πέρασαν ως μαθητές από τα δύο Λεόντεια Σχολεία, από τη δεκαετία του '40 μέχρι και τις μέρες μας. Μεταξύ άλλων οι Ζακ Βίδος, Γεώργιος Ιακ. Βίδος, Ιωσήφ Σιγάλας, Ξενόπουλος Πέτρος, Ανδρέας Πιπέρης, Δημήτρης Ιακ. Βίδος, Μαρία Ιγν. Βίδου, Δημήτρης Ιγν. Βίδος κ.α. Να προσθέσουμε ακόμη ότι στο Σύλλογο Διδασκόντων της Λεοντείου Νέας Σμύρνης ανήκουν ο Γιώργος Φυρίγος και η Μαρία-Χριστίνα Βίδου από πατέρα βωλακίτη, ενώ στη Λεόντειο Πατησίων η Νικόλ Πρίντεζη από μητέρα βωλαξιανή.

Το κύριο έργο των Μαριανών Αδελφών είναι η συμβολή τους στην ανοδική πορεία του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου των νέων που υπήρξαν μαθητές στα δύο Λεόντεια Λύκεια της Αθήνας. Σε όλες τις κρίσιμες στιγμές που έζησε η πατρίδα (Μικρασιατική Καταστροφή, Αλβανικό Έπος, Γερμανική Κατοχή, Εμφύλιος), οι Μαριανοί Αδελφοί προσέφεραν πάντα συμπαράσταση σε όσους είχαν ανάγκη, με πράξεις αλληλεγγύης και αγάπης πέρα από τον τομέα της εκπαίδευσης. Οι Frères Maristes με την δράση τους, αθόρυβοι, άοκνοι και ανιδιοτελείς, αποτελούν παράδειγμα για όλους εμάς.

Ο ιδρυτής Μαρκελλίνος Champagnat

Οι Μαριανοί Αδελφοί στην Κολυμπήθρα

Μπροστά στο παρεκκλήσι της κατασκήνωσης

Η αίθουσα συγκεντρώσεων

Βοηθητικές πληροφορίες πήραμε από τα:
Διαφόρων «Μαριανοί Αδελφοί, 100 χρόνια κοινωνικής & εκπαιδευτικής προσφοράς στην Ελλάδα (1907-2007)»
Μάρκου Ρούσσου-Μηλιδώνη «Οι Μαριανοί Αδελφοί και το Παιδαγωγικό τους Έργο», 2007
wikipedia.org

Για την μεταφορά: dvidos, 7-2015
 

Από τις δυο καλόγριες που ζούσαν ακόμη –και που κατά το ήμισυ ήταν από το Βωλάξ– αναπαύτηκε η μία, στις 29.12.2010. Ήταν η σεμνή Αδελφή Ουρσουλίνα Joséphine–Marie. Η μητέρα της ήταν από την οικογένεια του προπάππου και αδελφή του Fr. Athanase. Ας αναπαυθεί εν ειρήνη η ψυχή της.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κείμενο-βιογραφικό της ίδιας της καλόγριας που μας φέρνει πιο κοντά σε μια άλλη δύσκολη και αγνή εποχή. Ας διαβάσουμε εκτεταμένα αποσπάσματα από τα πρώτα χρόνια της ζωής της:

«Ονομάζομαι Αδελφή Ζοζεφίνα Δελλατόλα. Σας γράφω για να μάθετε πως πέρασα στην Τήνο και την Νάξο. Ήμασταν δώδεκα παιδιά στην οικογένειά μας. Ήταν να πάνε δύο από τ' αγόρια για παπάδες, όμως, δεν είχε σεμινάριο στην Ξυνάρα. Ο Πέτρος δεν μπόρεσε να πάει να γίνει παπάς. Ο Αντώνιος (Fr. Athanase), δώδεκα χρονών, πήγε στους Frères Maristes που, τότε, παίρνανε παιδιά στο σχολείο.

»Εγώ ήμουν στο σπίτι και βοηθούσα την οικογένειά μου. Πήγαινα στο Δημοτικό Σχολείο, στα Λουτρά, που ήταν οι καλόγριες Ουρσουλίνες. Μου άρεσε πολύ να γίνω καλόγρια. Είχε, τότε, το 1939, εξήντα δύο καλόγριες, με ηγουμένη την Mère Ignace και παίζανε σε δύο αρμόνια, το ένα σταματούσε και άρχιζε το άλλο. Μου άρεσε πάρα πολύ η μουσική και με τραβούσε να γίνω καλόγρια.

»Με ζητούσαν για παντρειά, αλλά εγώ δεν ήθελα. Τότε παίρνανε κορίτσια, για να βοηθάνε μέσα στο σχολείο. Μια μέρα, μου είπε η δασκάλα μας: «έμαθα πως θα παντρευτείς», και της είπα: «εγώ δεν επιθυμώ να παντρευτώ». Μου είπε τότε, ότι «θα σου δώσω μια κοπέλα για να πάτε στα Μοναστήρια που είναι και το πανηγύρι του Αγίου Ιωσήφ, να τον παρακαλέσετε. Αν ο Θεός θέλει να γίνεις καλόγρια, ας γίνει το θέλημά Του». Πήγα με πολύ μεγάλη πίστη και αγάπη.

»Γύρισα, ύστερα, στο σπίτι και το ανέφερα στην μητέρα μου. Εκείνη, μου είπε «ό,τι θες, να το κάνεις, διότι είναι καλό», αλλά, «να το πεις στον μπαμπά σου». Εκείνος, όμως, δεν ήθελε. Ούτε τα αδέλφια μου, τα μεγάλα, το ήθελαν. Άλλα μια μέρα, ξαναπήγα στον μπαμπά μου, όταν γύρισα από το σχολείο των Λουτρών, και του το ξαναείπα. Ο μπαμπάς μου είπε: «αφού το θες τόσο, πήγαινε και αν δεν πετύχεις να μας γράψεις σε έναν μήνα».

»Αφού πέρασε ένας μήνας μού έγραψε η οικογένειά μου γράμμα και με ρωτούσε: «Τι σκοπεύεις να κάνεις;» Απάντησα πως είμαι πολύ ευχαριστημένη και θα παραμείνω για καλόγρια. Ήταν η χάρη του Αγίου Ιωσήφ, που τον είχα παρακαλέσει με πίστη, και οι γονείς μου, μου επέτρεψαν να γίνω καλόγρια, αφού το ήθελα τόσο πολύ. Αμέσως ενημέρωσα τις καλόγριες για την απόφασή μου.

»Πριν φύγω για την Νάξο, πήγα με την μαμά μου στην Χώρα για να αγοράσουμε την προίκα μου. Κάθε Τρίτη είχε πλοίο για την Νάξο. Με πήρε ο μπαμπάς μου και κατεβήκαμε στην Χώρα για να περάσουμε στην Νάξο. Στο λιμάνι, όμως, υπήρχε η φήμη ότι θα γίνει πόλεμος. Μετά από αυτό, εγώ δεν ήθελα να απομακρυνθώ από την οικογενειά μου, γιατί είχα τέσσερα αδέλφια που θα έπρεπε να πάνε στον στρατό. Αν έφευγα και γω θα στεναχωρούσα τους γονείς μου, αφήνοντάς τους μόνους. Έμεινα μία εβδομάδα στο σπίτι μας. Είπανε ότι ησυχάσανε τα πράγματα και δεν είχαμε πόλεμο. Στην εβδομάδα που έμεινα σπίτι μου, είχα μια έντονη επιθυμία να φύγω στην Νάξο. Τότε, ο μπαμπάς μου, με πήρε την επόμενη βδομάδα και με πήγε στις καλόγριες στην Νάξο. Φεύγοντας ο πατέρας μου για την Τήνο, κατέβηκα στο λιμάνι να τον αποχαιρετήσω. 

»Για να φτάσει κάποιος στο πλοίο, πήγαινε με βάρκα από το λιμάνι στο καράβι επάνω. Μέσα στη βάρκα που έφευγε για να πάει στο πλοίο, ο πατέρας μου έκλαιγε και με αποχαιρετούσε με το μαντήλι, με μεγάλο πόνο. Εγώ, όμως, άντεξα και δεν έφυγα μαζί του. Ήταν τόσο έντονη η επιθυμία μου να γίνω καλόγρια. Όμως, ο πόνος του αποχαιρετισμού έμεινε μέχρι σήμερα, βαθειά μέσα στην καρδιά μου.

»Τότε, με πήρε στο σπίτι της μια γνωστή μου οικογένεια για να συνέλθω. Αργότερα, με συνόδεψαν στις καλόγριες όπου με ντύσανε με ένα βελάκι. Μετά από λίγο καιρό, ήρθαν και άλλα έξι κορίτσια από την Τήνο για να γίνουν και αυτά καλόγριες. Γίναμε επτά νέες, αλλά σε ένα χρόνο κηρύχτηκε ο πόλεμος. Τα έξι κορίτσια έφυγαν για τα σπίτια τους, και έτσι έμεινα η μόνη καινούργια και έκλαιγα. Με πήρανε τότε οι καλόγριες και με παρηγορούσαν. Θα μείνω ευχαριστημένη, μου είπαν, αν μείνω μαζί τους.

»Και ενώ άρχισαν τα μαθήματα και η ενημέρωση για να γίνω καλόγρια, τα τέσσερα αδέλφια μου έφυγαν στο μέτωπο. Η μαμά μου έκανε νηστείες και προσευχές στον Θεό να μην πάθουν τίποτα και να γυρίσουν γρήγορα στην οικογένεια. Ευτυχώς, οι προσευχές της εισακούστηκαν και τα παληκάρια μας γύρισαν κάποτε στο σπίτι, αφού κινδύνεψαν πολλές φορές.

»Με τον πόλεμο το σχολείο έκλεισε και τα κορίτσια φύγανε. Ήρθε ξένος στρατός για να κρυφτεί στο μοναστήρι και εγκαταστάθηκε στο σχολείο. Οι καλόγριες, και γω μαζί, τους περιποιούμασταν, τους πλέναμε τα ρούχα, τους ράβαμε. Εκείνοι, σε αντάλλαγμα, μας προσέφεραν το ψωμί της ημέρας και σούπα με πάστα.

»Κατόπιν ήρθαν οι Γερμανοί. Μας πρότειναν να φύγουμε από το μοναστήρι γιατί θα έριχναν βόμβες και θα το γκρέμιζαν. Φύγαμε, μαζί με τον στρατό των Ιταλών, και πήγαμε σε ένα μικρό σπιτάκι που βρισκόταν στον κήπο. Μαζί, πήραμε την Αγία Ευχαριστία από την εκκλησία. Τέσσερις καλόγριες, μαζί και γω, πήγαμε στο χωριό Μέλανες και μαζεύαμε τις ελιές του μοναστηριού. Βγάζαμε χόρτα και τρώγαμε. Επειδή, δεν υπήρχαν κρεββάτια για τις καινούργιες καλόγριες, πήραμε τα τσουβάλια, που βάζαμε τις ελιές, και βάλαμε μέσα ξερά χόρτα και κάναμε αυτοσχέδια στρώματα. Κοιμηθήκαμε, εμείς οι πρώτες, καταγής πάνω σ' αυτά και βάλαμε τις καινούργιες στα κρεββάτια μας να κοιμηθούν. Κάθε μέρα, ακούγαμε με φόβο και οδύνη τους βομβαρδισμούς κατά του μοναστηριού μας, στην Νάξο. Όταν τελείωσε το κακό, μας ειδοποίησαν να πάμε. Φθάσαμε και αντικρύσαμε ένα ερείπιο να καίγεται. Σπίτι γκρεμισμένο χωρίς πόρτα, παράθυρα και τζάμια. Πήραμε αμέσως χάρτινες κούτες και τις βάλαμε για τζάμια. Κουβαλούσαμε νερό με κουβάδες, για να σβήσουμε την φωτιά, ενώ, δεν είχαμε τίποτα να φάμε...

»[...] Τελείωσε πια ο πόλεμος. Πολύ συχνά μας επισκέπτονταν γάλλοι εκδρομείς και μας έφερναν τρόφιμα, και μεις τους περιποιούμασταν. Μας βοήθησαν οι Γάλλοι με χρήματα για να ξαναφτιάξουμε το σπίτι. Όταν άνοιξε το σχολείο ήρθαν περίπου ογδόντα κορίτσια εσωτερικά, πλουσίων οικογενειών. [...] Tότε άλλαζαν και τα βαφτιστικά μας ονόματα, και από Ελένη ονομάστηκα Ζωζεφίνα.

»[...] Το 1999 ήρθα στην Αθήνα για να με δει γιατρός. Πέρασαν τα χρόνια και η υγεία μου κλονίστηκε. Από τότε παραμένω στο Μαρούσι, Στρατηγού Σαράφη 6, με άλλες ηλικιωμένες καλόγριες, με την βοήθεια κατάλληλου προσωπικού. Είμαι πολύ ευχαριστημένη κοντά στις ηλικιωμένες αδελφές μου.

»Εγώ τα διηγήθηκα, όπως τα θυμόμουνα και η κ. Χριστίνα Ι. Σπήλιου, η νοσοκόμα μας, τα έγραφε. [...]

Ιωσηφίνα Δελλατόλα»

Η άλλη, η Agnès (Ξενοπούλου), είναι Soeur de St. Joseph και ζει στον Πειραιά. Ο πατέρας της κατάγεται από το χωριό μας και το σπίτι της οικογένειάς της ήταν το σημερινό σπίτι του Γεωργίου Ιακ. Βίδου.

Για την μεταφορά: dvidos, 7-2015

Το 1998, σε μια αξιομνημόνευτη έρευνα που κράτησε κάποια χρόνια, ο εφημέριος Καλλονής π. Αντώνιος Φόνσος, προσπάθησε να καταγράψει τις Ουρσουλίνες και τις Φραγκισκανίδες των Σπιτιών. Ιδιόρρυθμες, δηλαδή, καλόγριες που δεν έμεναν σε μοναστήρια αλλά στα σπίτια τους. Με βάση αυτήν την έρευνα θα αναδείξουμε τον σημαντικό αριθμό καλογραιών που γεννήθηκαν και έμειναν στο χωριό Βωλάξ.

Σίγουρα, υπάρχουν και άλλες που δε θα γίνουν ποτέ γνωστές (όπως παρατηρεί ο π. Μάρκος Φώσκολος), αφού τα ονόματά τους δεν καταγράφτηκαν κάπου ή χάθηκαν τα σχετικά βιβλία και έγγραφα. Άλλων πάλι, θα έρχονται σιγά-σιγά στην επιφάνεια και θα προστίθενται στον μακρύ κατάλογο. Ήδη, ο π. Φώσκολος σε άρθρο του στα Τηνιακά Μηνύματα #247, προσέθεσε την Φραγκισκανίδα μοναχή Ελισσάβετ Φοσκαρίνη που έζησε στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.

Ουρσουλίνες Μοναχές H Αγ. Αγγέλα Μερίτσι (1474-1540) είναι η ιδρύτρια του Τάγματος των Ουρσουλινών Μοναχών [1]. Ήταν το 1630 όταν άρχισαν διαπραγματεύσεις εκ μέρους των Ιησουϊτών και του Αρχιεπισκόπου της Νάξου ώστε να εγκατασταθούν εκεί μοναχές Ουρσουλίνες και να διαπαιδαγωγούν κορίτσια. Οι πρώτες προσπάθειες πού έγιναν μέσα στη δεκαετία 1660-1670 δεν καρποφόρησαν. Τελικά, οι πρώτες Ουρσουλίνες που έφτασαν στη Νάξο και εγκαθίδρυσαν το πρώτο μοναστήρι στον ελληνικό χώρο, δεν ήταν ξένες αλλά τηνιακές. Ακόμη και οι Ουρσουλίνες της Σύρου, στην πρώτη φάση της ιστορίας τους, δηλαδή στην περίοδο προετοιμασίας και δοκιμής πριν την ένταξη στο τάγμα, υπάγονταν στην Τήνο.

Οι Ουρσουλίνες ξεκίνησαν να υφίστανται στην Τήνο στις 15.07.1704, όχι με τη μοναστηριακή μορφή, αλλά με αρχικό ιδιόρρυθμο σχήμα, δηλαδή διαμένοντας μόνες στο σπίτι τους [2]. Από την Αγ. Αγγέλα είχε επικρατήσει να ονομάζονται Αγγελίνες όσες διέμεναν στα σπίτια τους, σε αντίθεση με τις Ουρσουλίνες μοναχές που ζούσαν εσώκλειστες στο Μοναστήρι των Λουτρών. 

Η ιδέα να ιδρυθεί το Τάγμα με αυτήν τη μορφή ήταν του ηγούμενου της μονής Ιησουϊτών του Κάστρου π. Χριστόφορου Foresti και την πρότεινε στον επίσκοπο του νησιού Φρα Πέτρου Μάρτυρα Ιουστινιάνη, ο οποίος έδωσε αμέσως τη συγκατάθεσή του (1704). Στις 15.03.1719 ο επίσκοπος Νικόλαος Σιγάλας αναφέρεται στιςΦραγκισκανίδες Μοναχές που είναι γύρω στις 40 και γράφει ότι άλλες 22 δεν έχουν clausura (άβατο) και ζουν στα πατρικά τους σπίτια [3]. Το 1783 οι Ουρσουλίνες μοναχές είχαν φτάσει ήδη τις 56. 

Από το Βιβλίο Θανάτων των Ουρσουλινών μοναχών (1702-1894) βρίσκουμε τις:
1. Ελένη ... [;-1784]
«Die 30 Novembris 1784 Volacos - Elena Orsolina fu seppellita nella Chiesa di d. a Villa munita di tutti i sacramenti». [εγ. 30.11.1784]
2. Ελένη Φοσκαρίνη του Αντωνίου [...-1843]
«17 Gennaio 1843 Volacus - Mori Elena figlia del g.m Antonio Foscarini, Monaca Orsolina e fu seppelita la.» [εγ. 17.01.1843] Κάποια φορά την βρίσκουμε, προφανώς και εκ παραδρομής, ως Κλεμεντίνη. 
3. Μαργαρίτα Φυρίγου [1800-1876]
«Volacco - Mori Suora Margarita Ferigo d anni 76 e fu sepolta a Lutra nel sepolcro delle Monache nell Agosto del 1876». [AKT, φακ. 38, εσ. 4, φ. 49, 08.1876]
(Υπάρχει και αναφορά για κάποια καλόγρια Φυρίγου χωρίς μικρό όνομα. Πιθανώς αναφέρεται στην Μαργαρίτα Φυρίγου.) [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 10.10.1834]. Ενώ, έχουμε βρει και ένα προικοσύμφωνο της μοναχής Φυρίγου του Γεωργίου και της Ελένης [φ. 49-50, 10.10.1834]. Άραγε πρόκειται για την ίδια;
4. Μαρία Φυρίγου [1816-1883]
«9 Gennaro 1883 Volaco - Mori in Volaco S. Maria Ferigo d' anni 67 quasi all' improvisto e fu sepolta nella Chiesa nostra di Lutra». [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, φ. 63, 9.01.1883]
Υπάρχει και άλλη αναφορά: [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 1845] ενώ, έχουμε βρει το προικοσύμφωνο της μοναχής Μαρίας Φυρίγου, του Ιωάννη και της Μαρίας το γένος Βεντούρα [φ. 63-64, 1845]. Άραγε πρόκειται για την ίδια;
5. Ελισάβετ (Ζαμπέτα) Καλουμένου [...-1876]
«26 Marzo 1886 Volax - Mori in Volax suor Elisabetta Calumeno, di anni... Due giorni prima della morte fece i voti di divozione, e fu sepolta nella nostra chiesa». [AKT, φακ. 38, εσ. 4, φ. 71] (εγγ. 26.03.1876)
Υπάρχουν και άλλες αναφορές: [AKT, φακ. 38, εσ. 4, 27.10.1847 και φακ. 52, φ. 77, 15.06.1863 και στο Libro Maestro της Βωλάξ, με το όνομα Zabeta, 1856] Εξάλλου, υπάρχει εκτίμηση περιουσίας της μοναχής Ελισσάβετ Νικολάου Καλουμένου. [φ. 71-72, 27.10.1847] Τη συνέταξε ο ιερέας Ιωάννης Βαπτιστής Κορίνθιος, εφημέριος Κτικάδου.

Από τα χρονικά Cronaca delle Orsoline Indigene 1818-1945, βρίσκουμε τις: 

6. Αννέτα Φυρίγου του Ανδρέα [1868-1922] [εγ. 26]
«1922 - Εις τας 10 του μηνός τούτου Ιουλίου απέθανε η Αδελφή Αννέττα Φιρίγω εκ του Χωρίου Βολάξη. Εκ της παιδικής αυτής ειληκίας ήτο ευλαβής και αποσυρμένη. Εδούλευσε εις την Κωνσταντινούπολιην διάφορα έτη με φρονιμάδα και καλόν παράδειγμα. Αφιερώθει εις το Τάγμα της Αγ. Ούρσουλας εις ηλικίαν 25 ετών, εις τα 1893 ενεδύθει το Ιερόν Φόρεμα και εις το 1901 έλαβε τα Ιερά Ταξήματα. Ήτον πάντοτε επιμελής και πρόθυμη εις όλα τα καθήκοντα του Τάγματος και ακριβεστάτη εις την υπακοήν και διαφύλαξη του Κανονισμού. Υπέφερε πολυχρόνια βάσανα και πληγάς. Μετέβει εις το εν Σύρω γαλλικόν νοσοκομείον των Καλογραιών του ελέους όπως εύρει βελτίωσιν των βασάνων της. Αλλά μετά 20 ημέρας ο Κύριος την εφώναξε εις την αιώνιαν ζωήν με άγιον θάνατον αφήσας μεγάλα παραδείγματα αγίων αρετών. Ενταφηάσθει εις την αιώνιαν ζωήν με άγιον θάνατον αφήσας μεγάλα παραδείγματα αγίων αρετών. Ενταφηάσθει εις την άνω Σύρον εις τον Τάφον των Καλωγραιών Ουρσουλινών.» [10.07.1922]
7. Ειρήνη Φυρίγου του Ανδρέα
Στην απογραφή του χωριού στις 6.08.1932 [εγ. 19] βλέπουμε μια Ειρήνη Φυρίγου του Ανδρέα και της Αννέτας. (υπάρχει σχέση με τη Ειρήνη Φυρίγου του Νικολάου; βλ. πιο κάτω)
8. Μαριέττα Ξενοπούλου [1862-1942]
«Εις τας 30 Σεπτεμβρίου 1942 απέθανε η αδελφή Μαριέττα Ξενόπουλου εκ του Χωρίου Βόλακος. Εκατοίκησε πολλά έτη εις τα Λουτρά εις το σπήτι της Συντροφίας υπηρέτη την Εκκλησία και τους Πατέρας Ιησουίτας. Είχε μερικήν αρετήν αδελφικής αγάπης, με μεγάλην καρδιάν επεριποιήτο όσας έμειναν εις το σπίτι δίδωσα εις όλας εκδούλευσιν και βοήθειαν. Ήτο δια όλας χάρι και παριγορία. Ασθένεισε εις έσχατην ηλικίαν επαρεδόθη εις μιαν ανιψυάν της, υπόφερε με υπομονήν τα βάσσανά της, η παριγορία της εις το τέλος της ζωής της ήτον ο Ιερεύς και προσευχή. Εζήτησε και έλαβε τα άγια Μηστήρια συμορφωμένη εις το Θείον θέλημα παρέδωκε το πνεύμα της εις τον Θεόν εις ηλικίαν 79 ετών και 6 μηνών. Σύμφωνα με το βιβλίο Θανάτων Ενορίας Αγ. Αγαπητού, ΙΙ, φ.213, πέθανε στο Αγάπη: «Σωτήριο έτος 1942, 30 Σεπτεμβρίου, πέθανε η Μαρία (ή Μαριέττα) Ξενοπούλου του Αντωνίου, μοναχή Ουρσουλίνα, σε ηλικία 80 ετών, γεννήθηκε και βαπτίσθηκε στη Βωλάξ, παρέδωσε το πνεύμα της σ' αυτό το χωριό (Αγάπη). Την έθαψαν στα Λουτρά.» (εγγ. 30.09.1942) [Libro Maestro, αρ. εγ. 21, υπάρχει στην απογραφή τις 18.08.1911] Εκ παραδρομής αναφέρεται ότι γεννήθηκε το 1867 [Απόστολος Μωραΐτης, Δήμος Σωσθενίου Τήνου - Οδοιπορικό Μέσα στο Χρόνο, Αθήνα 1994, σελ. 249] Την βρίσκουμε και στην απογραφή της 18.8.1911 [εγ. 5] 

Φραγκισκανίδες Μοναχές Για τις μοναχές του λεγόμενου Τρίτου Τάγματος του Αγ. Φραγκίσκου(Φραζεσκάνες τις ονόμαζαν οι ντόπιοι) γνωρίζουμε πολύ λίγα στοιχεία. Για τις Φραγκισκανίδες ήταν υπεύθυνοι οι πατέρες Φραγκισκανοί της αντίστοιχης μονής στη Μέση. Το αρχείο, δυστυχώς καταστράφηκε από πυρκαγιά στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η ίδρυση δυο γυναικείων μοναχικών ταγμάτων στο ίδιο νησί, με παραπλήσιο Κανονισμό και τρόπο ζωής, έφερε ανταγωνισμό μεταξύ των δυο ανδρικών Ταγμάτων καθοδηγητών. Έγγραφο του πατέρα Gianlorenzo da Sora, προς τον επίσκοπο της Τήνου Βικέντιο de Via, συντεταγμένο στις 3.07.1773 μας πληροφορεί ότι οι Φραγκισκανίδες μοναχές άρχισαν την ύπαρξή τους στο νησί της Τήνου το 1614. Το 1719 υπάρχουν 40 περίπου μοναχές όχι έγκλειστες. Η κάθε υποψήφια μοναχή όφειλε, από τον Κανονισμό των Ταγμάτων τους, να κατέχει ορισμένα περιουσιακά στοιχεία με τα οποία θα εξασφάλιζε τα απαραίτητα προς το ζην. Πολλά απ' αυτά τα έγγραφα περιέχονται στο ΑΚΤ φάκελος 38, εσ.4 (σύνολο 97 εγγράφων) καθώς και κάποια άλλα συμπληρωματικά (όπως διαθήκες, δωρεές, λεγάτα κ.α.) μας δίνουν αρκετές πληροφορίες και για το δεύτερο γυναικείο μοναχικό τάγμα.

1. Ελισσάβετ Φοσκαρίνη του Ιακώβου
Η Αδελφή Ελισσάβετ, αποφάσισε σε νεανική ηλικία, αφού ζούσαν οι γονείς της, να ενδυθεί το ράσο του Αγ. Φραγκίσκου. ο πατέρας της Ιάκωβος Φοσκαρίνης του ποτέ Ανδρέα και η σύζυγός του Αννέζα, συνέταξαν το προικοχάρτι της. Το κείμενο έχει ενδιαφέρον και για τα τοπωνύμια της περιοχής:
«Στο όνομα του Χριστού Αμήν. 1755, στις 8 Μαρτίου, στο χωριό Βωλάξ, στο σπίτι του Ιακώβου Φοσκαρίνη του ποτέ Ανδρέα, με την Αννέζα τη σύζυγό του, οι οποίοι επιθυμώντας η κόρη τους η λεγόμενη Ελισσάβετ να ενδυθεί το φόρεμα του σεραφειμικού Αγ. Φραγκίσκου με την ευλογία του Κυρίου του Θεού και τη δική τους, της υπόσχονται ως προίκα όσα ακολουθούν δηλαδή, στη θυγατέρα τους τη λεγόμενη Ελισσάβετ: Το κτήμα στο Άσπρο Βουνί που συνορεύει ο Βαπτιστής Βιδάλ και ο Γιώργης Ασκαθάρης. Επίσης στη θέση Κορακιά, το κτήμα με κήπο και με όλα του τα δέντρα, όπως βρίσκεται, και που συνορεύει ο Γιάννης Φοσκαρίνης και ο Τζώρτζης Φερίγος. Επίσης την αμμουδαριά στη θέση Καλαξινά, μια παραγκεριά που συνορεύει ο Γιώργης Γκίζης και ο Αλεξανδρόπουλος. Στη θέση Ασκέλες, το κτήμα με τις μουριές που συνορεύει ο Γιάννης Καλούμενος και ο [...]. Επίσης, το κτήμα στον Βριάδο, εκείνο που έχω από τη μητέρα μου και που συνορεύει ο ίδιος ο υποσχόμενος και ο Γιάννης Καλούμενος, όπως βρίσκεται. Επίσης στο χωριό, το κτήμα της Αλωνίστρας που συνορεύει ο Γιώργης Φερίγος. Επίσης, στην ίδια τοποθεσία μια συκιά. Επίσης στη Σούπανη το κτήμα με τ' αμπέλι και τις συκιές που συνορεύει ο Πιέρος Τσικαλάς και ο Γιώργης Τσικαλάς. Επίσης το έξω σπιτάκι, όσο θα ζουν οι υποσχόμενοι, και μετά τον θάνατό τους θα μπορεί (η μοναχή) να έχει το μεγάλο σπίτι, οπότε θα πρέπει να αφήσει το μικρό. Επίσης όλα τα γυναικεία της ρούχα και μια καρυδένια κασέλα όπως βρίσκεται. Εγώ, ο Δον Πέτρος Βιδάλ εφημέριος της Βωλάξ, συνέταξα το παρόν και βεβαιώνω τα παραπάνω και ήταν παρόντες μάρτυρες ο Μάρκος Ξενόπουλος του Γιάννη και ο Ανδρέας Καλούμενος του Γιάννη». [ΑΚΤ, Ενοριακό Αρχείο Βωλάξ, φ. 3] Υπάρχει και άλλη μία αναφορά [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 14.05.1879]
2. Ελιζαμπέτα Καλουμένου του Γεωργίου
Το όνομά της μας το «δίνει» ο π. Αντώνιος Φόνσος [Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Β', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμ. 4ος, 2000, σελ. 128]. Το επώνυμό της το βρίσκουμε στην απογραφή της 6.08.1861, και στον κατάλογο καλογραιών [εγ. 78]
3. Ελένη Φοσκαρίνη του Ιακώβου
Προικοσύμφωνο της της μοναχής Ελένης Φοσκαρίνη του Ιακώβου και της Ειρήνης [φ. 166-167, 14.05.1879] Το πιστοποιητικό συνέταξε και υπέγραψε ο εφημέριος Λουτρών Αντώνιος Σιγάλας. Υπάρχει και συμπληρωματικό προικοσύμφωνο. [φ. 174-175, 14.05.1880] Υπάρχει στον κατάλογο καλογραιών. [εγ. 43]
4. Ειρήνη Φυρίγου του Νικολάου
Προικοσύμφωνο και πιστοποιητικό για την προίκα της Ειρήνης Νικ. Φυρίγου [φ. 180-183, 14.05.1886 και 29.05.1886] Το πιστοποιητικό συνέταξε και υπέγραψε ο εφημέριος Λουτρών Αντώνιος Σιγάλας. Την πρωτοβρίσκουμε στον κατάλογο καλογραιών [εγ. 57] ως Irene Nicol. Firigo. Στα βιβλία της Βωλάξ τη βρίσκουμε κι άλλες φορές [18.10.1902, στην περιοχή Περάματα, και 14.10.1905] 

Τέλος, Από μια εκτίμηση αξίας κτημάτων του Γιάννη Φοσκαρίνη, από το Νικολό Δελλατόλα,[φ. 10, 13.09.1789], υπάρχει αναφορά σε κάποια «ανώνυμη» μοναχή. Από τα τοπωνύμια μπορούμε να συμπεράνουμε πως κατάγεται από τη Βωλάξ. Δεν ξέρουμε όμως σε ποια μοναχή αναφέρονται.

[1] H Santa Angela Merici ταξιδεύοντας το 1524 στους Άγιους Τόπους στάθμευσε για λίγες μέρες στην βενετοκρατούμενη Κρήτηόπου και τυφλώθηκε. Συνέχισε το ταξίδι στους Άγιους Τόπους, ξαναβρήκε το φως της και επέστρεψε στη Ρώμη. Τον Νοέμβριο του 1535 επέλεξε 12 παρθένες και ίδρυσε το Τάγμα σε ένα μικρό σπίτι στην Μπρέσια. Το 1807 έγινε πλέον Αγία από τον Πάπα Πίο Η'.

[2] Ο επίσκοπος Τήνου Ιωάννης Κολλάρος, το 1819, σημείωνε σε ποιμαντορική επίσκεψή του: «Υπάρχουν ακόμα μερικές ευλαβείς γυναίκες ντυμένες με το φόρεμα της Αγίας Ούρσουλας και της Αγία Κλάρας, οι οποίες κάνουν απλούς όρκους. Οι πρώτες, με την άδεια του επισκόπου, διευθύνονται από τον Ηγούμενο των Ιησουϊτων, οι δεύτερες από εκείνον του Αγ. Φραγκίσκου, και με διάταγμα της Ιεράς Συνόδου, κατοικούν στα ιδιωτικά τους σπίτια, ζουν με τη μικρή προίκα τους και με τις διάφορες εργασίες τους. Αρκετές από αυτές κάνουν μάθημα στα μικρά κορίτσια στα διάφορα χωριά, έχουν κάποια ευθύνη στο να καθαρίζουν την Εκκλησία και προϊστανται κάθε βράδυ στην απαγγελία του Αγ. Ροδαρίου». [Hofmann, Tinos, σελ. 199-200] 

[3] «Οι Ουρσουλίνες Παρθένες κατοικούν μόνες στα ιδιωτικά τους σπίτια, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει άβατο, ούτε κοινοβιακή ζωή, και κάνουν απλούς όρκους αγνότητας, και όρκο παραμονής στο Τάγμα, δίχως όρκο φτώχιας και υπακοής». [Hofmann, ό.π. σελ. 139]

Πηγή πληροφοριών υπήρξαν:
π. Αντώνιος Φόνσος, Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Α', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμος 3ος, 1998, σελ.129
π. Αντώνιος Φόνσος, Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Β', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμος 4ος, 2000, σελ.128
Απογραφή έμψυχου δυναμικού χωρίου Βωλάξ, 6.8.1861
Απογραφή έμψυχου δυναμικού χωρίου Βωλάξ, 18.8.1911
Libro Maestro di Vulaccus, 1849

Για τη μεταφορά: dvidos, 7-2015