Όταν ρώτησα τον Αλέκο Φυρίγο (γ. 1930) ποιος από τους εφημέριους που γνώρισε ήταν ο πιο καλός και ποιος ήταν εκείνος που δεν άφησε έργο πίσω του, μου έδειξε το δεξί του χέρι και μου είπε: «όλοι τους είναι σαν τα δάκτυλά μας. Άλλο μικρό, άλλο μεγάλο, άλλο χοντρό... όλα χρειάζονται κι ας είναι διαφορετικά. Δε θες να χάσεις κανένα». O Zακ Bίδος (γ. 1932) μου μίλησε και αυτός για την αξία όλων των εφημέριων –λίγο περισσότερο κάποιων εξ' αυτών...

Aναμνήσεις κατοίκων

Aπό απομαγνητοφωνημένες συνομιλίες μεταφέρω κάποια αποσπάσματα –ευλόγως ανώνυμα:

–Εγώ όταν ήμουνα μικρός θυμάμαι τον ντον Θωμά. Έτσι τον έλεγαν. Δεκαετία του '30, φτωχικά χρόνια... Ήταν κοντός ο ντον Θωμάς και είχε έρθει για λίγες μέρες, αλλά τον θυμάμαι. Πρέπει να ήταν από τον Κάμπο.
–Εγώ θυμάμαι τον ντον Κωνσταντίνο. Αυτός είχε τραυματιστεί στον πόλεμο του '40, γερά, στο κεφάλι. Είχε ένα πολύ άσχημο σημάδι... σαν να του έλειπε κομμάτι ολόκληρο... δίπλα στο μάτι. Τον θυμάμαι. Νομίζω ότι λεγόταν Αρμακόλλας, δε θυμάμαι...
–Μπα... άντε να ήρθε μια-δυο φορές. Δεν ήταν εφημέριος εδώ του χωριού. Τον είχα ακούσει πάντως να κάνει ωραία λειτουργία. Ήταν τότε, στον ανταρτοπόλεμο που γινόντουσαν τα γεγονότα στην Αθήνα. Γι' αυτά μας έλεγε...
– Ο ντον Σωτήρης (Βιδάλης) ήταν από τους αγαπημένους εφημέριους του χωριού. Καλός άνθρωπος. Πολύ καλός. Είχε γεννηθεί στον Κουμάρο και τον διαδέχτηκε ο ντον Στέφανος από το Αγάπη. Ο ντον Στέφανος (Αρμακόλλας) είχε τα περισσότερα χρόνια στο χωριό... καμιά τριανταριά και βάλε! Αυτός που λες είχε έναν γλωσσοδέτη. Δεν μίλαγε καθαρά... Ιδίως στις προσευχές που τις έλεγε, άκουγες συχνά ορισμένες λέξεις και όχι όλες... Tον θυμάμαι σε διάφορα λατινικά άσματα! Καλός άνθρωπος. Τον λέγαμε Καρβ(ου)νιάρ(η) γιατί είχε φέρει ανθρώπους και κόψαν τους βελάνους του Φραγκιά του Zαλώνη του Γάτα στη Σαββαγιάνη και έφτιαξαν καμίνια για κάρβουνα.
– Στα τέλη της δεκαετίας του '60, θυμάμαι και τον (Φραγκίσκο) Κατζηλλιέρη. Κι αυτός όμως, άντε να έκανε καμιά λειτουργία μοναχά. Ήταν εφημέριος της Χώρας. Εμείς πηγαίναμε τότες και σε άλλα χωριά και ακούγαμε τις λειτουργίες... Ίσως, τώρα που το σκέφτομαι, να μην έκανε ποτέ λειτουργία στο χωριό...
– Αυτός που αγάπησε τη Βωλάξ πολύ ήταν ο πατέρας Δαλέζιος, τελευταία. Ξέρεις πόσο; Στενοχωρήθηκε που έφυγε, τόσο του άρεσε το χωριό. Μου είπε εμένα, «κρίμα που φεύγω». Το αγάπησε το χωριό ο παπα-Δημήτρης. Πάρα πολύ.

O ντον Aντώνιος

Στα χρόνια μετά τον Πόλεμο, ο π. Αντώνιος Αρμακόλλας, κατηγορήθηκε στη συνείδηση αρκετών κατοίκων ως εκείνος που επί των ημερών του πουλήθηκε μεγάλο μέρος κινητής και ακίνητης περιουσίας της ενορίας. Θεωρείται για κάποιους ο ηθικός αυτουργός για την αφαίρεση του παλιού ξυλόγλυπτου τέμπλου της καθέδρας του χωριού και της εγκατάλειψης της παλαιάς εικόνας της Άγιας Βενεράντας, που φυλάσσεται σήμερα στην ορθόδοξη εκκλησία της Παναγίας της Βουρνιώτισσας. Οι καταγραφές του στους κώδικες είναι κακογραμμένες και δυσανάγνωστες, αρκετά πρόχειρες, με πολλές ελλείψεις.

Ο ίδιος, όμως, ήρθε σε ένα ήδη εγκαταλελειμένο χωριό. Τα σπίτια είχαν ήδη αρχίσει να ερημώνουν και όλοι σχεδόν οι νέοι του χωριού μετοίκησαν στη Χώρα και στην Αθήνα ενώ, αρκετοί ήταν αυτοί που μετανάστευσαν στο εξωτερικό. Από τα 84 άτομα που κατοικούσαν στην Βωλάξ πριν τον πόλεμο, έφτασαν μόλις τα 23 επί των ημερών της εφημερίας του, δηλαδή μείωση που ξεπερνούσε το 76% –χωρίς να ξεχνάμε ότι λόγω του ολιγάριθμου των ιερέων, ο κάθε εφημέριος, εξυπηρετούσε περισσότερες από μία ενορίες.

– Ο ντον Αντώνιος δεν ήταν κακός αλλά έκανε πολλά πράγματα. Να, τον Αλέκο και τον Μάρκο τον Γκανάνη τους είχε δώσει σφυριά και δούλευαν να ισιώσουν τις κολώνες της εκκλησίας. Μην τις βλέπεις σήμερα... παλιά ήταν στραβές. Πέτρες από εδώ, πέτρες από εκεί... ήταν στραβές. Το πάνω βήμα αυτός το έφτιαξε. Ήξερε και τεχνίτες. Αυτός έβαλε και την Παναγία τη μεγάλη ζωγραφισμένη στη λαμαρίνα που υπήρχε στο βάθος. Ήτανε λίγο «τρελλάκιας», βέβαια, τον θυμάμαι στον Τράχη...

Αυτός βοήθησε και την Μυρσίνη –σα μουσουλιανός έκανε. Το μαρμάρινο βήμα του Φιλιππότη αυτός το έφτιαξε –μεγάλο, ωραίο! (σ.σ. το 1949 με εισφορές ενοριτών και σημαντική οικονομική συμπαράσταση παιδιών και κληρονόμων του Στανίσλαου Χαρικιόπουλου ή Λαγαρή, που ξεπέρασαν τα 10 εκατομμύρια δραχμές, έγινε το μαρμάρινο βήμα από τον καλλιτέχνη Ιωάννη Φιλιππότη. Τα εγκαίνια έγιναν στις 30.05.1949 με εφημέριο τον Αντώνιο Αρμακόλλα). Θυμάμαι που πήγαμε να φορτώσουμε το αγώγι και δεν μας άφηνε ο Φιλιππότης. Ήξερε αυτός. Τα έβαλε και τα έδεσε επάνω στα ζώα, 18-19 αγώγια, και όταν έφτασαν στη Μυρσίνη... όχι δεν είχαν σπάσει...δεν είχαν κουνηθεί καθόλου!

Aναφορές σε έντυπα

Ο πιο αγαπητός εφημέριος στη μνήμη των κατοίκων του χωριού είναι χωρίς αμφιβολία ο, γεννημένος στην Κώμη, Γεώργιος Ανδριώτης, εφημέριος της Βωλάξ για τριάντα ολόκληρα χρόνια. Tα πρώτα χρόνια μάλιστα σε δύσκολες συνθήκες. Η προσφορά του συγκεκριμένου ιερέα στο χωριό είναι αξιομνημόνευτη. Aπό την 1η ∆εκεµβρίου 1973 όπου ο Αρχιεπίσκοπος Ιωάννης Περρής τον διόρισε εφημέριο στις ενορίες Αγάπης, Κτικάδου, Κιονίων και Βωλάξ, μέχρι και την τελευταία ημέρα του ως εφημέριος του χωριού, αγάπησε και βοήθησε τον τόπο αυτόν. Συνέδραμε τα μέγιστα στα διάφορα έργα, εξωραϊστικά και υποδομής, και βοήθησε όποτε του ζητήθηκε από τον Σύλλογο του χωριού.

Στις 19.08.1999 ο Σύλλογος της Bωλάξ ετοίμασε μια μικρή γιορτή για τα 25 χρόνια του στο χωριό, μετά τη λειτουργία στην Παναγία της Καλαμάν. Στα Τηνιακά Μηνύματα του 2003 [φ. 264] διαβάζουμε για τον αποχωρούντα εφημέριο: «Δύσκολος ήταν ο αποχωρισμός με τον π. Γιώργη. Όμως τόσο ο ίδιος όσο και οι Βωλακιανοί έχουν μεγάλες αγκαλιές, έτσι όλοι χωρέσαμε. Δυο Λειτουργίες στην Παναγία της Καλαμάν έφεραν την παρηγοριά σε όλους, και ήδη όλοι προχωρούμε στις νέες υποχρεώσεις μας και στα νέα μας καθήκοντα».

Eίναι αλήθεια ότι μέσα από τα τοπικά και ενοριακά έντυπα αλλιεύουμε κατά καιρούς διάφορα δελτία τύπου που αναφέρονται σε ιερείς που λειτουργούν στο χωριό μας. Μέσα από αυτά τα κείμενα αξίζει να μνημονεύσουμε μερικούς ιερείς –εφημέριους και μη:

«Στις 22.11. 1879 ο αιδεσιμότατος Δον Αντώνιος Δελλατόλας λειτούργησε στην εκκλησία της Παναγίας Καλαμάν». Στα τέλη του 19ου αιώνα, δύο ήταν οι εφημέριοι που αγάπησαν το χωριό και το έδειξαν εμπράκτως: ο Αντώνιος Δελλατόλας και ο Ιωσήφ Ρήγος. Ο πρώτος επισκεπτόταν τη Βωλάξ όποτε μπορούσε ενώ, ο δεύτερος, ήταν αυτός που μεσολάβησε για να αγοραστεί η μικρή καμπάνα της καθέδρας (τέλη Μαρτίου/αρχές Απριλίου 1876.

«Στις 11.08.2013 έγινε συλλείτουργο στην ενορία της Βωλάξ από τους αιδεσιμότατους π.π. Ρόκκο και Βιδάλη». Ο π. Μάρκος Bιδάλης (γ. 1936, του Φραγκίσκου και της Αντώνιας) μπορεί να γεννήθηκε στον Κέχρο, αλλά υπάρχουν δεσμοί αίματος, από πλευράς της μητέρας του (το γένος Φυρίγου) που τον ενώνουν με τη Βωλάξ.

«Στις 22 Σεπτεµβρίου 2008 τελέσαµε εφέτος πανηγυρικά το λεγάτο της Αγίας Βενεράντας στη Τζεράνη, περιοχή της Γρίζας. Το πανέµορφο παλιό εξωκλήσι, κτισµένο σε µια θέση πανοραµική, πάνω από την καταπράσινη ρεµατιά της Γρίζας, ανακαινίστηκε εσωτερικά και εξωτερικά. Συνάµα, διαµορφώθηκε και προεκτάθηκε ο αυλόγυρος και για λόγους ασφάλειας, κτίστηκε τριγύρω χαµηλός τοίχος, που χρησιµεύει και για καθιστικό. Μετά την ευλογία της νέας Αγίας Τράπεζας, των εικόνων και του εξωτερικού χώρου, τελέσαµε την Θ. Λειτουργία. Με τον εφηµέριο π. Ρόκκο Ψάλτη συλλειτούργησαν ο π. Γεώργιος Ανδριώτης και ο π. Αντώνιος Φόνσος. Ογδόντα περίπου πιστοί από τα γύρω χωριά έλαβαν µέρος στην Θ. Λειτουργία. Ένα ιδιαίτερο ευχαριστώ και στις γυναίκες που καθάρισαν όλους τους χώρους, στόλισαν και ετοίµασαν νόστιµους µεζέδες και αναψυκτικά για όλους τους προσκυνητές.» O ενοριακός επιτρόπος Aντώνης Φιλιππούσης ενδιαφέρθηκε προσωπικώς για την αξιοποίηση του «ξεχασμένου» εξωκλησιού της Aγ. Παρασκευής. H Eκκλησία και το ποίμνιο τίμησαν την ιστορική στιγμή. H Θεία Λειτουργία έγινε από τον τότε εφημέριο μαζί με δύο ακόμη ιερείς.

Oικονομική συνεισφορά

Πόσοι ιερείς και εφημέριοι δεν βοήθησαν αυτόν εδώ τον τόπο από την προσωπική τους περιουσία (βλ. δον Γιώργης Φυρίγος) και από το υστέρημά τους...

Eλάχιστοι από αυτούς μνημονεύονται στους ενοριακούς κώδικες, γι αυτό και αξίζει να τους αναφέρουμε (κρατώντας την αντίστοιχη ορθογραφία): [Γύρω στα 1870:] Αντώνιος Δελατόλας (Αγάπι)· Δον Μπατί[...]ς Περπινιάνις (Σκαλάδο)· Δον Μπατίστας Βητάλες (Χώρα)· Δον Ζαννούλις Φώσκολος (Αγάπι). [Γύρω στα 1880:] Δον Καλούμενος.

Eιδική μνεία

Aν πρέπει να αναφερθούµε στους εφηµέριους που βοήθησαν περισσότερο το χωριό και άφησαν έργο πίσω τους, τότε αυτοί είναι: α) O δον Γεώργιος Λαµπίρης που προσφέρει µέρος της περιουσίας του στην ενορία του χωριού και πρωτοστατεί στο να φτιαχτεί από την αρχή το παλαιό και εγκαταλελειµµένο εκκλησάκι της Kιουράς-Kαλαµάν (1758). β) O καταγόµενος από το χωριό, δον Ανδρέας Φοσκαρίνης που αναβαθµίζει εκ θεµελίων τον ναό του Aγ. Iωάννη του Bαπτιστή (1814). γ) O καταγόµενος από το χωριό, δον Γιώργης Φυρίγος που µεταφέρει την παλαιά γκρεµισµένη ενορία στο παρεκλήσι του Aγ. Iωάννη του Bαπτιστή ενώ, παράλληλα, δηµιουργεί όλους τους βοηθητικούς χώρους γύρω από τον υπάρχοντα ναό (1911). δ) O π. Γεώργιος Aνδριώτης για την πολύτιµη παρουσία του στην ενορία της Bωλάξ την οποία υπηρετεί πιστά επί τριάντα ολόκληρα χρόνια (1973-2003), την µεγαλύτερη χρονικά εφηµερία από κάθε άλλον ιερέα. O π. Aνδριώτης παραχωρεί µέρος της ακίνητης περιουσίας της ενορίας στον Σύλλογο, ώστε ο τελευταίος να προβεί σε έργα υποδοµής για το χωριό: κτήµα στη θέση Kορνάρι για την κατασκευή δεξαµενής αποχετεύσεως, παραχώρηση χωραφιών ώστε να φαρδύνει ο δρόµος και να δηµιουργεί «πλατεία» στην παλιά εισόδο του χωριού, παραχώρηση µέρους οικοπέδου ώστε να διανοιχθεί δρόµος προς το θέατρο κ.α.