Βωλάξ, Τήνος. Τόπος όμορφος και ζωντανός. Χωριό αγαπημένο. Μέρος που θέλουμε να προστατέψουμε και να αναδείξουμε πιο πολύ από ποτέ! Εκτιμούμε όλα όσα μας προσφέρει μέσα απ' την ιστορία και την κουλτούρα του, μέσα από την αξεπέραστη φύση και τις αξίες των ανθρώπων του...
Ακολουθήστε μας!

Τα είδη των χορών

Δύο ήταν (και είναι) οι βασικοί «ομαδικοί» χοροί που έβλεπες και μπορούσες να συμμετάσχεις στα πανηγύρια της Βωλάξ και στα γύρω χωριά: ο συρτός και ο μπάλος, συχνά ως συνέχεια του συρτού και όχι ως ανεξάρτητος χορός. Όταν λέμε «ομαδικοί χοροί» εννοούμε την κοινή συμμετοχή ομάδας ανθρώπων (όχι π.χ. το τανγκό που χρειάζεται μόνο δύο).

Ο συρτός της Τήνου είχε ιδιορρυθµίες και ήταν γνωστός παλαιότερα με την γενική ονομασία νησιώτικος. Έχει συνήθως αργό κινητικό μοτίβο και χορεύεται πιο «ελαφριά» από τον παραδοσιακό συρτό της Ηπείρου. Χορεύεται και από άντρες και από γυναίκες και xαρακτηρίζεται από συνεχή σούστα (ανεβοκατέβασμα του κορμού), που εμφανίζεται συχνότερα σε Κρητικούς χορούς. Χορεύεται σε αργό ρυθμό με συγκεκριμένη φορά και, αν δεν υπάρχει χόρος, μετακινείται προς το κέντρο του κύκλου.

Ο μπάλος είναι ένας νησιώτικος παραδοσιακός αντικρυστός χορός. Πρόκειται για χορό που εκφράζει την ερωτική επικοινωνία, γι' αυτό και είναι ένας χορός χωρίς απότομες κινήσεις, ενώ υπάρχει αρκετή ελευθερία όσο αφορά στις κινήσεις και στις φιγούρες. Αυτή η ελευθερία τον κάνει ευχάριστο και προσιτό σε όλους, με αποτέλεσμα να έχει διάρκεια μέσα στην κυκλαδική ιστορία.

Οι κινήσεις του χορού είναι κομψές, και παλαιότερα οι χορευτές κράταγαν μαντήλια. Ακόμη και σήμερα –ιδίως οι γυναίκες– ψάχνουν να βρουν μαντήλι για να ξεκινήσουν να χορεύουν. Στον παραδοσιακό χορό, ο καβαλιέρος κάνει φιγούρες προσπαθώντας να εντυπωσιάσει τη ντάμα, ενώ εκείνη τον αποφεύγει κάνοντας νάζια. Σήμερα δεν είναι τόσο ευδιάκριτη η διαφορά της φιγούρας ανάμεσα στα δύο φύλα. [pro-dancing.gr]

Μουσική και όργανα
Τα κατεξοχήν απαραίτητα µουσικά όργανα σε ένα τηνιακό γλέντι είναι το βιολί και το λαγούτο. Παλαιότερα συνηθισµένη ήταν και η τσαµπούνα, η οποία σήµερα εκλείπει και οι τσαµπουνιέρηδες του νησιού είναι πλέον ελάχιστοι. Σε δεύτερη µοίρα έρχεται η κιθάρα και, λιγότερο, το κλαρίνο, το ακορντεόν, το ούτι, το µπουζούκι, που συνοδεύουν τα βασικά όργανα στις πολυμελείς μπάντες.

Από «πλάκες» γραμμοφώνου που υπάρχουν στο χωριό, βρήκαμε δύο τραγούδια που παιζόντουσαν εκείνη την εποχή, τόσο σε οικογενειακές μαράντες όσο και στις απογευματινές βεγγέρες:

Με άλλον με παντρεύουνε

από δίσκο 78 rpm 
διάρκεια: 3:09

Σου ορκίζομαι στο κύμα

από δίσκο 78 rpm 
διάρκεια: 2:55

Εντυπώσεις από τον μπάλο
Από την δεκαετία του 1910 και μετά, με εκκίνηση την πρωτομαγιά, εμφανίστηκε στις μεγάλες πόλεις της Ελλάδας, η γιορτή των Ανθεστηρίων («εορτή των ανθέων· της ανοίξεως κατά την πρωτομαγιάν») όπου νεαρές κοπέλες που ξεκίναγαν από το Ζάππειο Μέγαρο, στην Αθήνα, μοίραζαν άνθη και πούλαγαν δωράκια με μικρό αντίτιμο με σκοπό να μαζευτούν χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς. Για να μαζευτεί κόσμος, οι κοπέλες του Λυκείου Ελληνίδων χόρευαν παραδοσιακούς χορούς.

Τα έσοδα του 1911 χρησιμοποιήθηκαν "δια τας σχολικάς εξοχάς των μαθητών και μαθητριών" των Δημοτικών σχολείων. Μια αποπεράτωση, δηλαδή, ενός κτιρίου στην Βουλιαγμένη για να κάνουν διακοπές τα παιδιά του δημοτικού.

Στις εφημερίδες της εποχής διαβάζουμε: «Στολισμένες κοπέλες του Λυκείου των Ελληνίδων, χόρεψαν όλους τους γνωστούς παραδοσιακούς χορούς. Δεκάδες ήταν τα κείμενα για το κοσμικό αυτό γεγονός από τις ελληνικές εφημερίδες. [...] Στο Δημοτικό Θέατρο (5.05.1911) με την υψηλή εποπτεία της Καλλιρόης Παρρέν, έγινε επίδειξη όλων των γνωστών ελληνικών χορών (καλαματιανός, τσάμικος, σμυρνιός, τράτα, πεντοζάλι, σούστα)».

Αυτό όμως που έκανε εντύπωση ήταν ο "νησιώτικος" χορός. Μεταφέρουμε κάποια αποσπάσματα: «Τον είδετε τον νησιώτικον μπάλλον; Αν δεν τον είδετε, εχάσατε οριστικώς, μίαν επιτυχίαν. Είναι ειδύλλιον χωρίς λόγια –όπως η Βενετσιάνικη βαρκαρόλα του Μένδελσον– είναι ιστορία ερώτος σιωπηλή, είναι ολόκληρος ραψωδία, εις την οποίαν η γλώσσα δεν φλυαρεί δια να λέγει ανοησίες, αλλ' η κίνησις, ο ρυθμός, η χάρις ομιλούν». [Γ. Τσοκόπουλος, Εστία]

«Εάν προχθές εγίνετο ψηφοφορία εις το Δημοτικόν θέατρον, υποθέτω ότι από τους διαφόρους Ελληνικούς χορούς, οίτινες επέρασαν ως ωραία όνειρα προ των θεατών, περισσοτέρας ψήφους θα ελάμβανεν ο χορός των Νήσων, ο οποίος δυστυχώς έχει άσχημον όνομα. Οι άλλοι χοροί θα ελάμβανον ψήφους πρωσωπικών –ούτως ειπείν– συμπαθειών και προτιμήσεων, αλλ' ο χορός του Αιγαίου εκτός τούτων, θα ελάμβανε και ψήφους γενικωτέρας σημασίας, ψήφους καθαρώς καλλιτεχνικής εκτιμήσεως, εις την οποίαν δεν υπάρχει η ανάμνησις του τόπου εις τον οποίον εγεννήθημεν, ανάμνησις εις την οποίαν πτερυγίζουν αι πρώται της καρδίας μας συγκινήσεις.

»Οι άλλοι είναι Ελληνικοί χοροί, χοροί διαφόρων μερών της Ελλάδας· αυτός είναι Ελληνικός, αλλά και κατ' εξοχήν χορός. [...] Αρχίζει από την πρώτην ερωτικήν ανατένισιν και προχωρεί εξελισσόμενος εις τας περιπετείας της αισθηματικής καταδιώξεως. Εκείνος προχωρεί εκείνη φεύγει, αλλά φεύγει κατά τρόπον, ώστε ν' αναδεικνύεται περισσότερον η χάρις ήτις, ως χρυσούν νήμα, σύρει και κρατεί αιχμάλωτον τον ερωτευμένων. Εκείνος, άλλοτε μεν κοκορεύεται και επιδεικνύει την λεβεντιά του, άλλοτε δε γίνεται ταπεινός και όλαι αι κινήσεις του είναι μία ικεσία. Αλλά τα νάζια του θηλυκού είναι ατελείωτα. Όταν εκείνος προχωρεί, εκείνη απομακρύνεται, όταν εκείνος ορμά, εκείνη φεύγει φοβισμένη και ετοίμη να προκαλέσει νέαν επίθεσιν. Αλλ' αυτή η φυγή της, αυτή η πτόησίς της, είναι πρόσκλησις, [...] ενώ απεμακρύνετο το βλέμμα της έλεγε· "αν μπορείς πιάσε με"! ["Διαβάτης", Εφημερίς των Κυριών 5.04-15.05.1911 #1004-5, σ. 1603]

Ο χορός μπάλος έκανε τέτοια εντύπωση στον κόσμο που δεν καταγόταν από τις Κυκλάδες, που πολλοί αναφέρθηκαν και τον ξεχώρισαν από τους υπόλοιπους: «Εχορεύθησαν –καθένας ιδιαιτέρως πλαστικός– ο Χειμαριώτικος, ο χορός του Ζαλόγγου, η Τράτα, ο Μπάλος, το μαύρο γεμενί, το Νεραντζοφίλημα, ο Κουλουριώτικος, ο συρτός Καλαματιανός, ο πηδικτός Μεγάρων, ο Πεντοζάλης, ο Σμυρνιός, η Σούστα [...] αλλά τα πρωτεία τα είχεν ο Μπάλλος, ο αθάνατος νησιώτικος χορός, αυτός ο χορευτικός διάλογος. Le grand prix εις αυτόν, ήτον η δεσποινίς Ηλέκτρα Παπαγεωργακοπούλου. Εθαυμάσθη. Είναι το μέγιστον τάλαντον που ανέδειξεν η εργασία του Λυκείου. "Η κόρη αυτή", έγραφε την επομένην Αθηναίος χρονογράφος, "είναι ιλιγγιώδης βιρτουοζιτέ. Η τελειώτης δι' αυτήν είναι φυσική κίνησις. Γίνεται ανάγλυφον, όπως εμείς βαδίζομεν ή καθήμεθα"». [Άχορος Θεατής σ. 1635]

Εκκλησία και χορός
Tα παλιά χρόνια οι κάτοικοι του νησιού εορτάζαν στις καθέδρες των πόλεων και των χωριών, αλλά και στα εκατοντάδες εξωκλήσια που είναι διασκορπισμένα σε όλα τα μέρη του νησιού όσο σε κανένα άλο μέρος... [Στέφανος Ν. Δελατόλας, 1996] Σήμερα όμως, οι εορτές περιορίζονται στο θρησκευτικό κυρίως μέρος, με ελάχιστες εξαιρέσεις, ενώ παλαιότερα, συνοδεύονταν και από διασκεδάσεις, χορούς, τραγούδια, που άρχιζαν από το βράδυ της Παραμονής και συνεχίζονταν μέχρι το πρωί της επόμενης ημέρας.

Φυσικά, 40 ημέρες πριν το Πάσχα οι χαρές έπαυαν. Από την Σαρακοστή, τα καφενεία ήταν ανοιχτά για να μπορεί να πάει ο κόσμος, αλλά δεν επιτρεπόταν να χορέψει κανείς. Στις «Εντολές» της Ορθόδοξης Εκκλησίας διαβάζουμε: «Να μην κάμνωμεν γάμους και χαράς εις τους περιορισμένους καιρούς (δηλαδή, από της πρώτης Κυριακής ήτις είναι πλησιεστέρα της εορτής του αγίου Ανδρέου, μέχρι των Θεοφανίων, και από της πρώτης ημέρας της Τεσσαρακοστής μέχρι της Κυριακής του Θωμά). Έκαμα τίποτε εναντίον ταύτης της εντολής; Παρεδόθην εις σανδαλοποιάς διασκεδάσεις, χορούς (μπάλους) κατά το διάστημα της αγίας Τεσσαρακοστής;»

Από το Πάσχα και μετά ξανάρχιζαν οι διασκεδάσεις. Μετά την Εκκλησία τραπέζια, χαρές, χοροί, τραγούδια, μεγάλο πανηγύρι σε όλο το χωριό. Τα πανηγύρια τα περίμεναν οι κάτοικοι με μεγάλη προσμονή, και ο μπάλος δεν έλειπε ποτέ! Στη Βωλάξ, εκτός φυσικά από την Πέμπτη μετά το Πάσχα που γιορτάζεται το ξακουστό πλέον πανηγύρι της Καλαμάν, το χωριό γιορτάζει, εν χορδαίς και οργάνοις, την Γέννεση της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου, λόγω της ονομασίας της ενορίας του. 

Η εβδομαδιαία εφημερίδα "Τήνος" έγραφε σε φύλλο της, πριν από 134 ολόκληρα χρόνια: «Αύριο (σσ. Κυριακή 27 του μηνός με το παλαιό ημερολόγιο) στα χωριά Καρδιανή του δήμου Πανορμιτών και Βωλάξ του δήμου Σωσθενείων οι Καθολικοί (που ακολουθούν το νέο) πανηγυρίζουν την εορτή του Γενεσίου της Θεοτόκου. Μετά της συνήθους λαμπρότητος ετελέσθησαν την ημέραν ταύτην αι εορταί [...]». [φ.38, 26.08.1878]

Ο εορτασμός της θρησκευτικής αυτής γιορτής κατέληγε –όπως πάντα– σε κοινό τόπο γεμάτο φαγητά, άφθονο ρακί, εξαντλητικούς χορούς και πολλές πολλές ευχές...

 

 Για την μεταφορά: mix_07.2015

Μοιραστείτε το