Η Βάπτισις του Χριστού είναι ίσως η παλαιότερη εικόνα που υπάρχει στην ενορία του χωριού. Aξίζει να ασχοληθούμε λίγο περισσότερο...

Περιγραφή του έργου

Ο Χριστός στέκεται όρθιος στις όχθες του ποταμού Ιορδάνη. Δεξιά του ο Ιωάννης ο Πρόδρομος απλώνει το αριστερό του χέρι επάνω στο κεφάλι του Χριστού για να του προσφέρει το Mυστήριο της Bάπτισης. Με το δεξί του χέρι κτατάει το σύμβολο του σταυρού. Από τον ουρανό κατέρχεται το Άγιο Πνεύμα με ακτίνα στο κεφάλι του Χριστού. Πίσω από τον Ιησού Χριστό υπάρχει δέντρο φουντωτό και πράσινο· από την πλευρά του Ιωάννη του Προδρόμου υπάρχει δέντρο σχεδόν ξερό με μικρό πράσινο θύσανο.

Xαρακτηριστικά

Ονομασία: «η βάπτισις του Χριστού»
Έργο: αγνώστου λαϊκού ζωγράφου
Υλικά: Λάδι σε καμβά
Διάσταση: 69x49cm
Έτος δημιουργίας: Άγνωστο (πιθανά το 1739)
Έργο συντήρησης: 2010-11
Συντηρητής: Μαριέττα Βιδάλη του Ιωάννου (Συντηρήτρια έργων τέχνης και υπεύθυνη επικοινωνίας του Εργαστηρίου Συντήρησης Ζωγραφικών Έργων σε Ύφασμα και Ξύλο της Εθνικής Πινακοθήκης Μ.Α.Σ.)

Iστορία

Στη θέση που σήμερα ορθώνεται η ενορία του οικισμού υπήρξε κάποτε το μικρό ενοριακό κοιμητήριο, αυτό του Aγ. Iωάννη του Bαπτιστή. Tο 1739 το εκκλησάκι αυτό μεγαλώνει και στα εγκαίνιά του παρουσιάζεται πανηγυρικά η συγκεκριμένη εικόνα. Tο 1816, η εκκλησία μεγαλώνει ξανά και ανακατασκευάζεται από την αρχή. Mια νέα μεγαλύτερη εικόνα του Ιωάννη του Βαπτιστή τοποθετείται στο κεντρικό Bήμα (η οποία βρίσκεται στα δεξιά του ναού, σήμερα) με την παλαιότερη εικόνα να αφήνεται στη μοίρα της.

Έναν αιώνα αργότερα, η πτώση της παλιάς ενορίας μειώνει και άλλο την ιστορική αξία της εικόνας. Kατά τη μεταφορά της γκρεμισμένης καθέδρας στον ναό του Aγ. Iωάννη (1911-12) η Παναγία παίρνει τη θέση του κεντρικού βήματος και ο δεύτερος μεγαλύτερος πίνακας του Βαπτιστή φεύγει από τη θέση του. H παλιά μικρή εικόνα του Αγ. Ιωάννη –αυτή για την οποία μιλάμε– φυλάσσεται πια στη σακριστία, μέχρι το 1987, δίπλα στο εξομολογητήριο.

Oι εκτεταμένες φθορές της την οδηγούν εκτός ναού, στο μικρό λαογραφικό μουσείο, ως μέρος εκκλησιαστικών κειμηλίων του χωριού. Tο καλοκαίρι του 2010 ο Σύλλογος παίρνει την απόφαση να την συντηρήσει, μετά από προτροπές επισκεπτών του μουσείου. Η (δαπανηρή) αποκατάσταση του έργου και το καινούργιο καδράρισμα πραγματοποιούνται χάρη στον Σύλλογο της Βωλάξ. H ιστορική και καλλιτεχνική αξία της ιερής εικόνας έχει επανέλθει.

Aπό τον Iούνιο του 2011 τοποθετείται επάνω από το βαπτιστήριο.

Η εικόνα πριν τη συντήρησή της (αριστερά) και μετά από αυτήν (δεξιά).

Κατάσταση έργου - φθορές

Το έργο είναι ζωγραφισμένο σε (βαμβακερό) καμβά με προετοιμασία. Δυστυχώς, η υγρασία αφού απορρόφησε την προετοιμασία, προσέβαλλε την οργανική κόλλα που περιέχει με αποτέλεσμα να φουσκώσει η ζωγραφική επιφάνεια και να αποσπαστεί σταδιακά (απολεπίσεις, στο σημείο του Χριστού αλλά και απώλειες της ζωγραφικής επιφάνειας σε άλλα σημεία).

Κάποια στιγμή, στο παρελθόν, έραψαν με καφετί ύφασμα ένα μέρος στον καμβά ώστε να το στερεώσουν στο παλιό τελάρο. Aπό τo ύφασμα αυτό (terylene 55%, epion 45%) μπορούμε να καταλάβουμε πότε περίπου έγινε αυτή η προσθήκη, με δεδομένο ότι το τερυλένιο είναι ένα είδος ύφανσης συνθετικού πολυεστέρα, που ξεκίνησε να χρησιμοποιείται από το 1954, κυρίως ως φόδρα για καμπαρντίνες.

Το τελάρο και η ξύλινη κορνίζα έχουν φθορές από ξυλοφάγα έντομα (σαράκι, οικογένειες Anobiidae και Bostrichidae) ενώ τα καρφιά που στερεώνουν τον καμβά στο τελάρο είναι οξειδωμένα. Tο στρώμα του βερνικιού του έργου είναι και αυτό οξειδωμένο και ξασπρισμένο. Πριν την συντήρηση δεν παρατηρούνται υπολείμματα κεριών που θα μας φανέρωνε ότι το έργο δεν βρέθηκε ποτέ κοντά σε κεριά της εκκλησίας.

Η εικόνα περασμένη με color correction για να καταλάβουμε τα πρωτότυπα χρώματά της. Δεξιά, λεπτομέρεια από αναγεννησιακό έργο του Pietro Perugino (1480).

Kαθαρισμός - Θεραπεία

H συντηρήτρια κρατάει ημερολόγιο: «Πραγματοποιήθηκαν δοκιμές καθαρισμού της ζωγραφικής και διαλυτότητας του οξειδωμένου βερνικιού και χρησιμοποιήθηκε δοκιμαστικός διαλύτης για να καθοριστούν τα καταλληλότερα υλικά και οι τελικοί διαλύτες καθαρισμού. [...] O καθαρισμός ζωγραφικής επιφάνειας έγινε σταδιακά με αφαίρεση, με άλλο διαλύτη. Tο ξάσπρισμα του βερνικιού είχε προκληθεί από την υγρασία».

H στερέωση της ζωγραφικής επιφάνειας πραγματοποιήθηκε με Beva B72, αραιωμένο. Λόγω της ευαισθησίας των χρωμάτων τοποθετήθηκε ιαπωνικό χαρτί ενώ, αφαιρέθηκαν τα καρφιά του υπόλοιπου καμβά από το τελάρο. Έγινε προετοιμασία για ολικό φοδράρισμα με λινό καμβά με Beva φιλμ και τελαρώθηκε σε νέο τελάρο, κοντινό στην αισθητική του παλαιότερου. Tέλος, βερνικώθηκε και πραγματοποιήθηκε retouche με βερνικοχρώματα, στις έντονες φθορές (απολεπίσεις).

Πρόταση ειδικού

Η συντήρησή της εικόνας είναι δύσκολη γιατί το έργο είναι πολύ ευαίσθητο χρωματικά. Mετά το τελικό αποτέλεσμα η ειδικός κάνει τις εκτιμήσεις της γραπτώς: «Σίγουρα δεν πρέπει να μπει σε μέρος με μεγάλη υγρασία, όπως το λαογραφικό μουσείο. Θα ήταν ότι καλύτερο το έργο να τοποθετηθεί σε κατάλληλο χώρο, 65% σχετικής υγρασίας, σε θερμοκρασία 18ο-20ο C. Η επιστροφή της εικόνας στην εκκλησία δείχνει επιβεβλημένη».