Υπήρχε μια εποχή που δεν υπήρχε πολεοδομία να ορίζει πως θα φτιάχνεται το κάθε οίκημα (και να ζητάει όλα τα κτίσματα του νησιού να είναι λευκά με μπλε πορτοπαράθυρα). Υπήρχε μια εποχή όπου το τοπίο επέβαλλε την κλίμακά του στις συνήθειες και την οικιστική συμπεριφορά των ανθρώπων. Τότε που τα "στάβλα" (παλ. γραφ. "σταύλα"), τα "μάντρα", οι αποθήκες, οι αχερώνες και οι "κατ'κιές" ("καθκιές") ήταν αρμονικά ενταγμένες στον φυσικό τους χώρο.
Χτισμένες λιτά από τοπικές γρανιτικές πέτρες, βαθιά ριζωμένες και αρμονικά ενταγμένες, οι αποθήκες και τα στάβλα, ήταν τα πρώτα και τα τελευταία οικήματα που συναντούσες μπαίνοντας και βγαίνοντας από έναν οικισμό. Η αίσθηση που αποκομίζει κανείς από μια απλή περιήγηση σε αυτά τα οικήματα είναι αυτή του μέτρου και της αυτάρκειας –αξίες σχεδόν εξαφανισμένες στις μέρες μας...
Χώροι για να ξεχειμωνιάζουν τα ζώα, να φυλάγονται οι καρποί της γης και του ανθρώπινου μόχθου, να ξεκουράζονται αυτοί –περιστασιακά– στις εποχιακές αγροτικές εργασίες (κυρίως από την άνοιξη µέχρι το τέλος της σποράς)... Ακόμη και σήμερα που τα περισσότερα οικήματα είναι παρατημένα, η ιδιαίτερη μυρωδιά των ζώων και του άχυρου (που κάποτε έφτανε μέχρι το ταβάνι), η ζέστη εκεί που κάνει κρύο και η δροσιά εκεί που καίει ο ήλιος, είναι κάποια από τα πρώτα χαρακτηριστικά τους. Σήμερα, έχουν ξεμείνει ακόμη κάποια μπουκάλια σε θυρίδες, ένα-δυό τρισέτα και δρεπάνια στις σχισμές, μερικά καρφιά στους τοίχους, σκοινιά που κρέμονται από τα ξύλα της οροφής και σκισμένα τσουβάλια στο έδαφος...
Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν η στήριξη της στέγης. Σε πολλά από αυτά είναι εμφανής ο εκφορικός τρόπος κτισίματος. Δηλαδή, οι δύο πλαϊνοί –και μεγαλύτεροι σε μήκος– τοίχοι, έχουν κλίση προς το εσωτερικό, ώστε να μειωθεί το πλάτος της οροφής. (Έτσι είναι κτισμένη και η Αγία Μαρίνα -που κάποιοι πιστεύουν ότι η πρώτη χρήση της, στα πολύ παλιά χρόνια, δεν ήταν χώρος λατρείας αλλά φύλαξης ζώων. Ούτως ή άλλως, οι πρώτοι που προσκύνησαν τον νεογέννητο Ιησού ήταν τα ζώα και όχι οι άνθρωποι). Για την κάλυψη της οροφής χρησιμοποιούνται σχιστολιθικές πλάκες. Το πλάτος της είναι σχετικά αρκετά μικρό, ενώ το βάρος της μαζί με το βάρος του δώματος υποβαστάζονται από τους πλαϊνούς τοίχους, από ένθετα ξύλα και κεντρικές πέτρινες κολώνες, αφού δεν υπήρχαν δοκάρια στην περιοχή ώστε, να μπορούν να καταλαμβάνουν όλο το μήκος της οροφής.
Επάνω από την κεντρική είσοδο υπάρχει συνήθως, κάποια θυρίδα για να αφήνει ο αγρότης το εργαλείο του και να ξέρει που θα το ξαναβρεί. Ένα μικρό άνοιγμα στον τοίχο, ο μούτλας, αερίζει το χώρο. Ανάλογα με την χρήση του οικήματος (αποθήκες, στάβλος κ.λ.π.) βλέπει κανείς γούρνες, είτε από σμιλευμένα βράχια είτε με την χρήση των «αζούρ'». Καθαρή έδειχνε να είναι μόνο η γωνιά όπου βάζουν την ταγή, εκεί που ο χωριάτης στοιβάζει τον σανό και την βρώμη.
Όταν ο στάβλος δείχνει μεγάλος, συνήθως είναι... περισσότεροι από δύο. Ενωμένοι με μεσοτοιχία, ανήκουν σήμερα σε διαφορετικούς ιδιοκτήτες. Κάποιοι από αυτούς «κρύβουν» εσωτερικές ξύλινες πόρτες, για να διαχωρίζουν τις κτηνοτροφικές εργασίες. Άλλοι, έχουν καθοδικά σκαλάκια που σε οδηγούν σε πιο χαμηλό επίπεδο (με δεδομένο ότι η οροφή τους είναι σταθερή –αφού είναι φτιαγμένοι μέσα σε φαγωμένο βράχο– έχουν σκαφτεί εσωτερικά ώστε να μεγαλώσει το ύψος τους). Πιο κοντά στην πόρτα βρισκόταν η "λάκκα" για το πότισμα των ζώων.
Σε έναν μόνον στάβλο –ο οποίος είναι καλά φτιαγμένος με λάσπη ανάμεσα στις πέτρες– από αυτούς που ανήκει στην υπάρχει μαρμάρινη επιγραφή με χαραγμένη την ημερομηνία δημιουργίας του οικήματος, τα αρχικά των κτητόρων αυτής (οικογένεια Πιπέρη) και ένα πλήθος χαραγμένων σταυρών που χρησιμοποιούνται σαν προστασία ενάντια στο κακό.
Η αρχιτέκτων Μαρία Βιδάλη γράφει: «Οι κάτοικοι του νησιού με αρκετό κόπο, προσπάθησαν να καλλιεργήσουν το τοπίο αυτό και να διαχωρίσουν τον κατοικημένο χώρο από το φυσικό κόσμο. Τα κτίσματα και η ιδιωτική γη μέσα στο –κατά τ’ άλλα– άγονο τοπίο δημιουργούσαν ένα αίσθημα ταυτότητας και μια τοπογραφία που περιελάμβανε τον οικείο και τον μη οικείο τόπο σε ένα αρμονικό σύνολο. Οι κάτοικοι του χωριού, ως καλλιεργητές, ήταν υποχρεωμένοι να βρίσκονται σε συνεχή μετακίνηση μεταξύ χωριού και υπαίθρου για τις διάφορες εργασίες τους. Η συνεχής αυτή μετακίνηση δημιουργούσε μια περιοχή δράσης του ανθρώπου στο τοπίο του νησιού. Τα μικρά λίθινα κτίσματα χρησιμοποιήθηκαν είτε ως κατοικίες είτε ως αποθηκευτικοί χώροι και στάβλοι».
Μερικοί από αυτούς είναι φτιαγμένοι σε ιδιαίτερα μέρη με απίστευτη θέα. Πριν από πολλά χρόνια είπαμε να ξαγρυπνήσαμε στο δώμα ενός στάβλου ώστε, από όλο το χωριό, να είμαστε οι «πρώτοι» που θα βλέπαμε την ανατολή του ηλίου. Έτσι όπως είχαμε ξαπλώσει και παρατηρούσαμε για ώρες τ' αστέρια, μας πήρε ο ύπνος μέχρι το πρωί –πόσο αβίαστα νυστάζεις στο χωριό αυτό... Το πρωί μας ξύπνησαν τα ζώα και είπαμε να το προσπαθήσουμε άλλη μια φορά, στο μέλλον. Έτσι, σας δείχνουμε το εσωτερικό των οικημάτων αυτών και –υποσχόμαστε– του χρόνου, να σας δείξουμε τι μπορεί να δει κανείς όταν ξαπλώσει στο δώμα τους: τον ήλιο που περνάει από τις τρύπες των βράχων που «κρέμονται» από πάνω, την Αυγουστιάτικη πανσέληνο, τα αστέρια που πέφτουν και δεν προλαβαίνεις να κάνεις ευχή, την μεγάλη Άρκτο ή τον αστερισμό της Κασσιόπης αργά το βράδυ, τα βαριά σύννεφα που τρέχουν με ταχύτητα και ταξιδεύουν στα διπλανά νησιά της Δήλου και της Μυκόνου...
Για τη μεταφορά: dvidos, 7_2015
Στήλη: ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΑ
Tags: φωτογραφίες, βράχια, στάβλοι, καθημερινότητα, ασχολίες, ζώα
Μοιραστείτε το