Μυρίστε και κόψτε –θα ξαναφυτρώσουν και πάλι– κάποια από τα ταπεινά αλλά υπέροχα αυτοφυή φυτά της σελίδας αυτής! Καλύτερα, όμως, επισκεφτείτε το χωριό μας την Άνοιξη!

Αλεβυζάκια (Leontodon Tuberosus)
συνομοταξία: Aγγειόσπερμα
τάξη: Asterales
οικογένεια: Asteraceae

Το αλεβ'ζάκι, ή γλυκοράδικο, είναι πολυετές φυτό με ρόδακα φύλλων στη βάση. Βλαστοί ένας ή περισσότεροι, απλοί ή διακλαδισμένοι, χωρίς φύλλα. Κεφάλια με τα ανθίδια, όλα γλωσσοειδή, κίτρινα. 

Η άνοιξη ήρθε πιο νωρίς φέτος στη Ζεράνη.

Ανεμώνη (Anemone)
συνομοταξία: Aγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Βατραχιώδη (Ranunculales)
οικογένεια: Bατραχιοειδή (Ranunculaceae)

Δεν θα μπορούσε να λείπει η ανεμώνη ή ανεμώνα από τη χλωρίδα του χωριού και αυτό γιατί η ονομασία ανεμώνη προέρχεται από τη λέξη άνεμος εξ αιτίας της υπόθεσης που έκαναν οι Αρχαίοι Έλληνες ότι τα φυτά αυτά άνθιζαν μόνον όταν φυσούσε άνεμος.

Συνολικά, υπάρχουν 150 περίπου είδη ανεμώνης. Στο χωριό υπάρχουν κάποια από αυτά με πιο κοινή την Ανεμώνη την Ταόμορφη. Φύεται σε λειβάδια και χωράφια και την βρίσκουμε στην περιοχή προς την Καλαμάν. Πολυετές, ποώδες φυτό με ρίζα κονδυλώδη, ανθίζει την άνοιξη και τα άνθη της έχουν έντονο κόκκινο χρώμα. Λευκές ή μωβ ανεμώνες υπάρχουν προς τη Σαββαγιάννη και την Αποκωλιανή.

Αβρουνιά (Tamus Vulgaris)

Αβρουνιά λένε στο χωριό την Αβρωνία ή αδρανιά. Είναι φυτό που ζει πολλά χρόνια με στέλεχος, το οποίο τυλίγεται όπως αυτό του αμπελιού. Αναπτύσσεται αρκετά μέχρι τρία μέτρα και τα φύλλα του έχουν σχήμα καρδιάς που στενεύουν στην άκρη όπου γίνονται μυτερά.Τα άνθη του έχουν χρώμα κιτρινοπράσινο, πάνω σε αραιά τσαμπιά.

Η αβρουνιά, είναι φυτό καθαρτικό, διουρητικό και επουλωτικό. Οι κόνδυλοί του (πατατοειδείς) γίνονται καταπλάσματα στις περιπτώσεις εγκαυμάτων από τον ήλιο. Τα τρυφερά βλαστάρια του αφού ξεπικρανθούν, παρέχουν τις θεραπευτικές του ιδιότητες.

Άγλωσσος (Elymus Repens)

Άγλωσσος είναι ένα μικρό φυτό, που φυτρώνει σαν ζιζάνιο στους αγρούς.

Αγούδουρας (Hypericum Crispum)

συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Malpighiales
οικογένεια: Clusiaceae
άνθηση: Μάρτιος - Μάιος

Πολυετής θάμνος με βλαστούς ισχυρούς μέχρι 70cm. ύψος. Φύλλα μικρά, καρδιοειδή λογχοειδή, επιφυή, κυματιστά στα χείλη. Άνθη πολλά, σε ευρεία μεγάλη φόβη. Στεφάνη κίτρινη.

Ο αγούδουρας φυτρώνει σε βραχώδη μέρη και αποτελεί την πρώτη ύλη για το σπαθόλαδο ή βάλσαμο (Hypericum Εmpetrifolium) που κλείνει κάθε εσωτερική ή εξωτερική πληγή. Στο χωριό τον χρησιμοποιούσαν –κατά την περίοδο του καλοκαιριού, που δεν έχει άνθος– σαν πρόχειρη σκούπα για τις αυλές των σπιτιών ή τον χώρο έξω από την εκκλησία. Μυρίζει ελαφρώς άσχημα και υπάρχει άφθονος στην περιοχή Λάμαρη. H ποικιλία στο χωριό είναι η Hypericum Ρubescens.

Αλσάρι (Lathyrus Clymenum)
άνθηση: Aπρίλιος - Μάιος

Το αλσάρι ή αλζάρι είναι το πολυετές φυτό που κάποιοι ονομάζουν λαθούρι. Φύλλα με 2-4 φυλλάρια και ράχη διαπλατυσμένη πτερωτή. Τα κατώτερα φύλλα δίχως φυλλάρια. Έλικες τρισχιδείς. Άνθη 15-20mm με πέτασο πορφυρό και πτέρυγες λευκές ή ρόδινες. Χέδρωπας γραμμοειδής πεπιεσμένος με σπέρματα πεπλατυσμένα.

Άνχουσα (Anchusa Hybrida)
οικογένεια: Βoraginaceae
άνθηση: Aπρίλιος - Σεπτέμβριος

Μονοετής πόα, με βλαστό όρθιο, πολύκλαδο από τη βάση του, με τρίχες αδρές 1mm μήκους και με φύλλα ακέραια ή ελαφρώς κυματοειδή, στενά λογχοειδή ή γραμμοειδή. Άνθη μπλέ (και μωβ), σε αραιούς βοστρύχους.

Ασκέλα (Asphodelus Albus)
άνθηση: Απρίλιος - Μάιος

Πολυετές φυτό, 1m περίπου ύψους , λείο, με ρίζες κονδυλώδεις και βλαστό σχεδόν απλό. Φύλλα με τρεις ακμές, ημισωληνοειδή, πράσινα. Άνθη λευκά ή ελαφρά ρόδινα σε βότρυ.

Ασπάλαθος (Calicotome Villosa)

Ο ασπάλαθος είναι πολυετές φυτό, αγκαθωτός θάμνος με μικρά φύλλα που διακλαδίζονται σε τρία μικρά, όπως το τριφύλλι. Είναι μαλλιαρά από πάνω και λεία από κάτω. Έχουν βαθύ πράσινο χρώμα. Ο ασπάλαθος ανθίζει στις αρχές της Άνοιξης. Τα λουλούδια του έχουν έντονο κίτρινο χρώμα, είναι νεκταρογόνο φυτό, το μέλι του είναι αραιό, έχει και αυτό έντονο κίτρινο χρώμα με χαρακτηριστική γεύση και άρωμα.

Μετά την ανθοφορία οι τρυφεροί βλαστοί μεταμορφώνονται σε πολύ σκληρά και επικίνδυνα αγκάθια, από την αρχή του κορμού του φυτού έως την κορυφή. Οι καρποί του ξεραίνονται και αυτοί. Όταν ανεβαίνει η θερμοκρασία την ημέρα ανοίγουν απότομα με ένα χαρακτηριστικό ήχο και πετάγονται τα σποράκια που περιέχει μέσα το σκληρό κέλυφος του φασολιού του. Με τα πρωτοβρόχια το φθινόπωρο ριζώνουν τα σποράκια και δίνουν νέα φυτά.

Το ξύλο του είναι πολύ σκληρό και χρησιμοποιείται σαν καυσόξυλο γιατί δίνει δυνατή φωτιά και κάρβουνο που κρατάει. Ο ασπάλαθος αναφέρεται από τον Διοσκουρίδη στην αρχαιότητα. Επίσης πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες ότι με τα αγκαθωτά κλαδιά του ασπάλαθου χτυπούσαν και τιμωρούσαν τους τυράννους στον Άδη.

Αστοιβή (Sarcopoterium Spinosum)
τάξη: Rosales
οικογένεια: Rosaceae
άνθηση: Aπρίλιος-Ιούνιος

Η αστοιβή ή αστοιβίδα είναι φρυγανώδης χαμηλός θάμνος, πολύ αγκαθωτός με αγκάθια διχαλωτά ύψους 20-80cm. Φύλλα σύνθετα, πτερωτά, με 5-15 φυλλάρια λοξώς ωοειδή, βαθέως οδοντωτά - πριονωτά. Άνθη μόνοικα σε στάχεις προμήκεις, στους οποίους τα αρσενικά κατέχουν την κορυφή και τα θηλυκά τη βάση. Καρπός σαρκώδης, περιβαλλόμενος από κάλυκα. 

Είναι φυτό κτηνοτροφικό και φαρμακευτικό. Θεωρείται διουρητικό, τονωτικό και αντιφλογιστικό. Σήμερα, η αστοιβή είναι κατάλληλη για εδαφοκάλυψη επιφανειών, αλλά και για τοποθέτηση σε βραχόκηπους.

Αχινοπόδι (Genista Acanthoclada)

Μικρός θάμνος που αποτελεί τροφή για τους άγριους λαγούς. Μπορούμε να βρούμε αχινοπόδια και μέσα στο χωράφι του Μπισνάδου.

Βάτος (Rubus Ulmifolius)
άνθηση: Μάιος - Ιούνιος

Πολυετής θάμνος με βλαστούς τοξοειδείς, ριζοβολούντες στις άκρες, γωνιώδεις, λείους ή χνουδωτούς. Αγκάθια μεγάλα ίσια ή κυρτά, με πλατειά βάση. Φύλλα με 3-5 φυλλάρια, οδοντωτά, βαθυπράσινα και λεία από πάνω, λευκωπά και με πυκνό χνούδι από κάτω. Το ακραίο φυλλάριο ωοειδές, ταξιανθιά στενή και μακρυά με διακλαδώσεις απλωτές. Πέταλα ρόδινα. Καρποί μαύροι, τριχωτοί ή χνουδωτοί. Βάτο λένε στο Βωλάξ, την άγρια βατομουριά.

Βρούλο (Juncus Articulatus)

Βρούλο είναι το βούρλο. 18 τα είδη που φυτρώνουν στην Ελλάδα. Ποώδες αειθαλές υδρόφυλλο φυτό του γένους Juncus, με κυλινδρικό βλαστό και φύλλα μακρόστενα και συνήθως κυλινδρικά επίσης• τα άνθη του είναι μικρά. Το αρσενικό χρησιμοποιείται για πέδικλο. Είναι πολύ κοινό στα διάφορα μονοπάτια του χωριού: προς Αγάπη, προς Πετριάδο, στην Κανάλα κ.λπ.

Γαϊδουράγκαθο (Silybum Marianum)
οικογένεια: Σύνθετα (Compositae)

Διετές ακανθώδες φυτό που ευδοκιμεί σε χερσότοπους αλλά και σε καλλιεργημένες εκτάσεις. Προτιμά τα ηλιόλουστα μέρη και τα καλά στραγκιζόμενα εδάφη. Πολλαπλασιάζετε εύκολα από μόνο του με τους σπόρους του και αντέχει μέχρι και τους -15 βαθμούς κελσίου. 

Στη βοτανοθεραπευτική χρησιμοποιούνται κυρίως οι σπόροι από τα άνθη του, που μαζεύονται προς το τέλος του καλοκαιριού όταν ξεραθούν πλήρως. Όταν είμασταν παιδιά το προσέχαμε να μην μας «τσιμπήσει»...

Δεντρολίβανο (Rosmarinus Officinalis)
άνθηση: Σχεδόν όλο το χρόνο

Το δεντρολίβανο ή ρόζμαρι είναι αειθαλής θάμνος, με βλαστό ορθόκλαδο, τετραγωνικό, πολύκλαδο και πυκνόφυλλο, ύψους 50cm - 1.20m Φύλλα δερματώδη, γραμμοειδή, άμισχα, σταχτοπράσινα και άνθη ασπριδερά ή ασπρογάλαζα, πολλά μαζί, στις μασχάλες των φύλλων.

Το δεντρολίβανο ταιριάζει στο ψωμί, σε πολλά κρέατα και ψαρικά χαρίζοντας τους μια ξεχωριστή γεύση. Είναι αρωματικό, φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό φυτό. Από τα «αγαπημένα» φυτά του χωριού.

Θυμάρι (Thymus vulgaris)
τάξη: Σωληνανθών (Tubiflorae)
οικογένεια: Χειλανθών (Labiatae)

Το θυμάρι είναι αγγειόσπερμο, δικότυλο φυτό μικρού ύψους (έως 30 εκατοστά), με όρθιους βλαστούς, εξαιρετικά ανθεκτικός και αναδύει πολύ ευχάριστο άρωμα. Το θυμάρι είναι ιδιαίτερα αγαπητό στις μέλισσες και το θυμαρίσιο μέλι είναι εξαιρετικής ποιότητας.

Τα φύλλα του θυμαριού, όταν ξεραθούν, αποκτούν καφεπράσινο χρώμα και αναδύουν το άρωμα τους όταν θρυμματιστούν. Η γεύση τους είναι πολύ δυνατή, ελαφρώς καυστική και πλούσια. Μαζί με τους αποξηραμένους ανθούς χρησιμοποιούνται σαν μπαχαρικό για τον αρωματισμό διαφόρων φαγητών, σε ψάρια, κρέατα, σε διάφορες σάλτσες, και σούπες. Στην Ελλάδα υπάρχουν 23 αυτοφυή είδη.

Κάππαρη (Capparis Spinosa)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Καππαρώδη (Capparales)
οικογένεια: Καππαροειδών (Capparidaceae)
άνθηση: Μάιος - Αύγουστος

Πολυετής μικρός θάμνος. Έχει μεγάλους βλαστούς έως 1.50m που άλλοι είναι κατακείμενοι και άλλοι όρθιοι. Τα φύλλα είναι επαλλάσοντα, με εμφανή νεύρα, ακέραια και άνθη μονήρη, μεγάλα, άσπρα ή ελαφρώς ιώδη, με μεγάλο ποδίσκο. Βρίσκονται στις «μασχάλες» των φύλλων. Ο καρπός είναι ράγα, ατρακτοειδής, πολύσπερμος και ονομάζεται καππαρόμηλο.

Η κάππαρη χρησιμοποιείται σε διάφορες σαλάτες, σε ποικιλία από τουρσιά και σε σάλτσες. Η γεύση της είναι πικάντικη και ελαφρώς καυτερή• αυτό οφείλεται στην ύπαρξη του σιναπέλαιου που απελευθερώνεται από τους ιστούς του φυτού. Ο φλοιός της ρίζας χρησιμοποιείται στη θεραπεία διαφόρων παθήσεων όπως ρευματισμοί και πονόδοντοι. Στην αρχαιότητα πίστευαν ότι το φυτό έχει θεραπευτικές αλλά και μαγικές ιδιότητες. 

Η κάππαρη (η κοινή) πολλαπλασιάζεται με σπόρο ή με μόσχευμα, όμως οι δύο τρόποι πολλαπλασιασμού στην πράξη έχουν πολλές δυσκολίες. Ο πολλαπλασιαμός με βλαστό που παίρνουμε από το φυτό έχει κι αυτός πολύ λίγες πιθανότητες να είναι επιτυχής ακόμη κι αν φανεί οτι αρχικά έχει πιάσει. Συνήθως, η κάππαρη, φυτρώνει εκεί που δεν τη περιμένεις. 

Την δεκαετία του '80 την πουλούσε στη Βωλάξ η Ρόζα του Γερώνυμου (μαζί με ρίγανη) στους «μεσημεριανούς» τουρίστες. Τελευταία, έχει δοκιμάσει να φυτέψει ο Αντρέας στο χωριό, αλλά τα παλιά τα χρόνια, οι χωρικοί μάζευαν τους καρπούς της από τα φυτά της Κολυμπήθρας.

Κρίνο (Lilium)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Λειριώδη (Liliales)
οικογένεια: Λειριοειδή (Liliaceae)

To Λείριον –το κρίνο δηλαδή– είναι μία μεγάλη κατηγορία ιδιαίτερα όμορφων αγριολούλουδων με παγκόσμια εξάπλωση. Στην Ελλάδα υπάρχουν 5 είδη κρίνων και αναπτύσσονται σε μέσα ή μεγάλα υψόμετρα. Τα κρίνα είναι βολβώδη. Έχουν συνήθως ψηλό βλαστό με άνθος στην κορυφή. Το άνθος τους αποτελείται συνήθως από έξι πέταλα και είναι στραμμένο με μία ελαφριά κλίση προς το έδαφος.

Λείριον το Πάλλευκο (Lilium candidum) που είναι περισσότερο γνωστό ως κρινάκι της Παναγίας βρίσκεται στα Περάματα από κάτω. Συχνά, στολίζεται η εκκλησία με το συγκεκριμένο αγριολούλουδο.

Κρόκος (Crocus) 
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Λειριώδη (Liliales)
οικογένεια: Ιριδοειδή (Iridaceae)

Ο κρόκος ή αλλιώς σαφράνι είναι φυτό από το οποίο παράγεται ένα από τα πιο ακριβά μπαχαρικά που υπάρχουν στο κόσμο. Το φυτό του κρόκου αποτελεί φυσική μετάλλαξη που συνέβη πριν από πολλά χρόνια σε περιοχές της Περσίας και της λεκάνης της Μεσογείου.

Ανήκει στην κατηγορία των τριπλοειδών φυτών, πράγμα που σημαίνει ότι είναι στείρο και δεν μπορεί να αναπαραχθεί εγγενώς. Δεν παράγει σπόρους. Ο μόνος τρόπος για την αναπαραγωγή του είναι μέσω της διάσπασης και σποράς των βολβών του. Η διαδικασία αναπαραγωγής του είναι περίπου ίδια με αυτής του σκόρδου. Ο ένας βολβός παράγει νέους βολβούς και αυτοί μπορούν να δώσουν νέα φυτά όταν φυτευθούν.

Κρεμμυδασκέλα (Scilla Maritima)

Βολβοί με όμορφο λευκό άνθος (την άνοιξη) που βρίσκουμε σε πολλά χωράφια μεταξύ Γκαγκέλης και Καλαμάν, αλλά και στον παλιό δρόμο για την Άγια Βενεράντα, από την Σαββαγιάννη της Μπίλιας.

Κυκλάμινο (Cyclamen Graecum)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Ηρανθώδη (Primulales)
οικογένεια: Ηρανθοειδή (Primulaceae)
άνθηση: Άνοιξη & Φθινόπωρο, ανάλογα το είδος

Τo Κυκλάμινο είναι ένα από τα ομορφότερα αγριολούλουδα της Ευρωπαϊκής υπαίθρου. Στην Ελλάδα συναντώνται πέντε είδη κυκλάμινου. Είναι πολυετές φυτό με μωβ άνθη ή σπανιότερα λευκά και χαρακτηριστικά καρδιοειδή φύλλα με εντυπωσιακούς χρωματισμούς. Στο χωριό, τον μήνα Οκτώβριο, μπορείς να δεις πολλά κυκλάμινα, στον δρόμο προς την Καλαμάν, στο παλιό μονοπάτι που ανεβαίνει προς τον Φαλατάδο (πριν τη διακλάδωση για Κουμάρο), και στη Λουμπ (λίγο πριν φτάσεις στον Μεγάλο Γκρεμνό).

Κύπερη (Cyperus Esculentus)

Η κύπερη ήταν γνωστή από τους αρχαίους Έλληνες και ο Θεόφραστος στα Περί φυτών ιστορίας την αναφέρει. Στο χωριό τη βρίσκουμε στους Κήπους (κάτω από το Πηγάδι).

Λυγαριά (Vitex Agnus-Castus)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
οικογένεια: Verbenaceae

Η Λυγαριά είναι θάμνος πολύ διαδεδομένος στην ελληνική ύπαιθρο. Το όνομά της οφείλεται στα ευλύγιστα κλαδιά της. Η λυγαριά μπορεί να φτάσει σε ύψος τα τρία μέτρα (βλ. δέντρα του χωριού). Τα άνθη της αναπτύσσονται στις κορυφές των μίσχων διαμορφώνοντας ένα κωνικό σχήμα. Έχουν χρώμα συνήθως μωβ, αλλά και λευκό. Τα φύλλα της λυγαριάς είναι λογχοειδή και ανά πέντε ενωμένα με τον κεντρικό βλαστό. Στο χωριό είναι βασικό συστατικό για την κατασκευή των καλαθιών.

Μαργαρίτα (Anthemis)

Μ' αγαπά;
Δεν μ' αγαπά;
...

Μολόχα (Malva Sylvestris)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Μαλαχώδη (Malvales)
οικογένεια: Μαλαχοειδή (Malvaceae)
άνθηση: Απρίλιος-Ιούνιος

Διετής ή πολυετής πόα μέχρι 150cm ύψους, τριχωτή. Φύλλα παλαμόλοβα με 3-7 πριονωτούς λοβούς, λίγο καρδιοειδή στη βάση. Τα άνθη βρίσκονται στις μασχάλες των φύλλων και είναι ρόδινα ή πορφυρά, με σκουρότερες νευρώσεις. Πέταλα σφηνοειδή, δίβολα στο άκρο, που δεν καλύπτουν το ένα το άλλο.

Μυρτιά (Myrtus Communis)
οικογένεια: Μυρτοειδών (Myrtaceae)

Η μυρτιά ή μύρτος είναι αειθαλής θάμνος, με ύψος που μπορεί να φτάσει ως τα 5 μέτρα. Έχει λευκά άνθη με τον καρπό να είναι ράγα, σχεδόν σφαιρική ή ελλειψοειδής. Τα φύλλα του είναι λογχοειδή, πτερόνευρα, οξύληκτα και αρωματικά. Πολλαπλασιάζεται με σπορά ή και με μοσχεύματα.
Χρησιμοποιείται στην αρωματοποιία, στην παρασκευή καλλυντικών και στη φαρμακευτική. Παράγει αιθέριο έλαιο (μυρτέλαιο). Το φυτό ήταν γνωστό από τα αρχαία χρόνια και το αναφέρει ο Διοσκουρίδης.

Ξυνολάπαθο (Rumex Acetosa)
συνομοταξία: 
τάξη: Polygonales
οικογένεια: Polygonaceae
άνθηση: Μάιος - Iούλιος

Πόα με βλαστό 30cm -1m, με παράρριζα φύλλα λεπτά, ανοικτοπράσινα, προμήκη, αμβλέα, βελοειδή, με ωτίδια βραχέα και διεστώτα. Τα ανώτερα φύλλα είναι λογχοειδή, περίβλαστα. Τα παράφυλλα είναι επιμήκη, κατεσχισμένα. Τα άνθη σχηματίζουν φόβη, επιμήκη αραιή. Είναι λαχανευόμενο, φαρμακευτικό φυτό.και τα φύλλα του περιέχουν μεγάλη ποσότητα οξαλικού οξέος.

Παπαρούνα (Papaver Rhoeas)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Mηκωνώδη (Papaverales)
οικογένεια: Μηκωνοειδή (Papaveraceae)
άνθηση: Μάρτιος - Μάιος

Η παπαρούνα ή αφιόνι είναι κλασικό μονοετές φυτό, τριχωτό, με τρίχες απλωτές και ύψους 25 - 90cm. Φύλλα πτερόλοβα ή δισπτερόλοβα, με λοβούς οδοντωτούς, απεξεσμένους. Πέταλα δισκοειδή, ζωηρά κόκκινα, μερικές φορές με μαύρη κηλίδα στη βάση. Στήμονες με νήματα και ανθηρές μαυριδερά. Ο καρπός είναι κωδία σχεδόν σφαιρική ή πλατειά ωοειδής, στρογγυλεμένη στη βάση. 

Ο χυμός από τους καρπούς του έδινε το όπιο και τα σπόρια του, που δεν έχουν υπνωτικές ιδιότητες, χρησιμοποιούνται σαν μπαχαρικό αλλά και ζωοτροφή. Απαραίτητο στον στολισμό της ενορίας κατά την περίοδο του Πάσχα.

Ρείκι (Erica spp.)

Το ρείκι (Erica Μanipuliflora, ρείchι για τους βωλακίτες) είναι φρυγανώδης θάμνος με πλούσια ανθοφορία το φθινόπωρο. Τα άνθη του είναι πολλά, μικρά, κωδωνοειδή, ρόδινα σε μακριές ταξιανθίες. Αποτελεί άριστο μελισσοτροφικό φυτό και το ρεικόμελο θεωρείται το καλύτερο μέλι, αν και ο αρχαίος Διοσκουρίδης θεωρεί ότι οι μέλισσες που τρυγούν τα ρείκια «μέλι εργάζονται ου σπουδαίον». Μια βόλτα μέχρι την περιοχή Βουνό και θα το βρείτε σε μεγάλες ποσότητες.

Ρίγανη (Origanum vulgare)

Πολυετές φρύγανο, με βλαστό σχεδόν απλό, όρθιο, τριχωτό, μέχρι 60 εκ.ύψος Φύλλα εριώδη ή χνουδωτά, αδενώδη. Τα κατώτερα φύλλα βραχύμισχα, τα ανώτερα επιφυή. Άνθη σε ωοειδή σταχύδια που σχηματίζουν επάκριους συμπαγείς κορύμβους. Πρός Καλαμάν υπάρχει άφθονη η ποικιλία Origanum Οnites.

Η συλλογή της ρίγανης γίνεται κατά την ανθοφορία του φυτού, τα άνθη αυτά ξεραίνονται στα κατώγια και στη συνέχεια τρίβονται και κοσκινίζονται. Αποτελεί το βασικό καρύκευμα των χωρών της Μεσογείου και βασικό συστατικό της Βωλακίτικης κουζίνας.

Σπάρτο (Spartium Junceum)
άνθηση: Μάιος - Ιούνιος

Θάμνος μέχρι 3m Τα φύλλα απουσιάζουν ή όταν υπάρχουν είναι λίγα, επαλλάσοντα, απλά, ακέραια, μικρά, προμήκη ή γραμμοειδή, πρασινοκύανα. Βλαστός με στρωτό χνούδι. Άνθη αρωματικά, κίτρινα, 25mm μήκος, σε επάκριους βότρεις. Είναι καλλωπιστικό, μελίγονο και φαρμακευτικό φυτό. Από το Μπουρό μέχρι το χωριό θα δείτε πολλά τέτοια φυτά.

Σχίνος (Schinus)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Σαπινδώδη (Sapindales)
οικογένεια: Ανακαρδιοειδή (Anacardiaceae)
άνθηση: Μάρτιος - Ιούνιος

Ο σχίνος είναι αειθαλής θάμνος με πολύ μεγάλη εξάπλωση στον Μεσογειακό χώρο. Η επιστημονική τους ονομασία είναι Πιστακία η λεντίσκος (Pistacia lentiscus) και συγγενεύει με την φυστικιά. Το είδος αναπτύσσεται σε χαμηλότερα υψόμετρα και σε παραθαλάσσιες περιοχές. Συχνά το σχίνο αποκτά και δενδρώδη μορφή και μπορεί να φτάσει σε ύψος τα 5m. Οι καρποί του είναι μικροί, σφαιρικοί με έντονο κόκκινο χρώμα. την περίοδο της ανθοφορίας του. Μιά βόλτα στην περιοχή Βουνό θα σας πείσει για την ομορφιά του.

Τσουκνίδα (Urtica Pilulifera)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Κνιδώδη (Urticales)
οικογένεια: Κνιδοειδή (Urticaceae)
άνθηση: Μάρτιος-Ιούλιος

Μονοετής ή διετής πόα, 30cm - 1m ύψους με βλαστό όρθιο, απλό ή διακλαδισμένο. Τα φύλλα είναι μεγάλα ωοειδή-προμήκη, απεστρογγυλωμένα ή καρδιοειδή στη βάση, βαθιά οδοντωτά, με μακρύ μίσχο. Τα άνθη, μόνοικα: τα αρσενικά σε λεπτούς διακοπτόμενους, διακλαδισμένους, όρθιους, βότρυς. τα θηλυκά σε σφαιρικά, πυκνά κεφάλια απλωτά ή κρεμαστά σε μακρύ ποδίσκο.

Ολόκληρο το φυτό καλύπτεται από αδενώδεις τρίχες που κατά την επαφή τους με το δέρμα προκαλούν φαγούρα, πολλές φορές έντονη, τσούξιμο και κοκκινίλα σαν τσίμπημα κουνουπιού, ενώ σπανιότερα αλλεργικές διαταραχές. Αυτό οφείλεται σε ένα δηλητηριώδες υγρό, που περιέχουν οι λεπτές βελόνες του φυτού στη σύσταση του οποίου υπάρχει μυρμηκικό οξύ, ακετυλοχολίνες και ισταμίνες, οι οποίες όμως βελόνες καταστρέφονται με το βράσιμο ή το ψήσιμο. Σαν παιδιά μαθαίναμε να τρίβουμε με μολόχα το σημείο του σώματός μας, που το είχε αγγίξει τσουκνίδα, ώστε να μειωθεί η ενόχληση.

Παρ' όλα αυτά είναι φαρμακευτικό φυτό, εξαιρετικό διουρητικό και κατά της πέτρας της χολής, ενώ ο χυμός των σπόρων του σταματά την αιμορραγία. Σύμφωνα με ορισμένους βοτανολόγους βοηθά στην αντιμετώπιση δερματικών εκζεμάτων, συμβάλλει στην μείωση του ουρικού οξέος και γενικώς συμβάλλει στην καλή κυκλοφορία του αίματος.

Φουφλιά (Ballota Acetabulosa)
οικογένεια: Λαμιίδες (Lamiaceae)
άνθηση: Ιούνιος - Αύγουστος

Πολυετής πόα από όπου μαζεύονται τα γνωστά «λουμίνια». Έχει βλαστό όρθιο, τετραγωνικό, πολύκλαδο, χνουδωτό, ύψους 20-60 εκ. Φύλλα αυγοειδή, με μικρό μίσχο, πολύ χνουδωτά και άνθη κόκκινα σε μασχαλιαίους σπονδύλους. Φαρμακευτικό και μελισσοτροφικό φυτό.

Τους κάλυκες από τα άνθη τους βάζουν στο καντήλι για φυτίλι και τα λένε φυτιλάκια, λυχναράκια ή λουμίνια, όπως είπαμε. Το καντήλι της εκκλησίας άναβε πάντα με φουφλιά. Στον παλιό Άγιο Μάρκο τα άναβαν σε ένα μικρό ρηχό πιατάκι με λίγο ελαιόλαδο· δεν χρησιμοποιούσαν ποτήρι.

Φραγκοσυκιά / Αραποσυκιά (Opuntia Ficus-Indica)
συνομοταξία: Αγγειόσπερμα (Magnoliophyta)
τάξη: Καρυοφυλλώδη (Caryophyllales)
οικογένεια: Κακτοειδή (Cactaceae)

Η αραποσυκιά (όπως λέγανε στο χωριό) ή φραγκοσυκιά ή μπαρμπαροσυκιά (επιστ. Οπουντία) είναι σύνηθες κακτοειδές φυτό που βρίσκουμε και μέσα στο χωριό (Πηγάδι, στ' Νικολή κ.α.), πολύκλαδο, το οποίο μπορεί να φτάσει μέχρι ύψος 3-5m. Δεν έχει κορμό και αποτελείται από σαρκώδη επίπεδα τμήματα («φύλλα») με μορφή ελλειπτικού δίσκου, ενωμένα μεταξύ τους. Ο καρπός της φραγκοσυκιάς είναι το φραγκόσυκο, το οποίο καταναλώνεται σαν φρούτο, αλλά, πριν το φάει κανείς θα πρέπει να το καθαρίσει προσεκτικά γιατί είναι γεμάτο μικροσκοπικά αγκάθια.

Φρύγανα (Ρhrygana)
άνθηση: Άνοιξη & Καλοκαίρι

Τα φρύγανα είναι μικρά φυτά, συνήθως θάμνοι, με μικρά και αγκαθωτά φύλλα. Φυτρώνουν σε χαμηλά υψόμετρα σε μεσογειακές χώρες, και όταν ανθίζουν τα άνθη τους, τους προσδίδουν ιδιαίτερη ομορφιά. Αναπτύσσονται κυρίως σε φτωχά και άγονα μέρη. Στο χωριό τα χρησιμοποιούσαν σαν προσάναμα στον φούρνο για το φαγητό.

Φτέρη (Pteridium Aquilinum)

Με το κοινό όνομα φτέρη είναι γνωστά κοινώς διάφορα φυτά που ανήκουν στην κλάση Πτεριδικά (Filicinae). Τα παλιά χρόνια έχει χρησιμοποιηθεί για την εξαγωγή ποτάσας (βλ. δημιουργία σαπουνιών, σε άλλο άρθρο) επειδή έχει υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο.

Η φτέρη έχει γνήσιες ρίζες, βλαστό και φύλλα, όμως δε σχηματίζει άνθη και, φυσικά, ούτε καρπούς και σπέρματα, γι' αυτό και χαρακτηρίζεται ως κρυπτόγαμο φυτό. Ο πολλαπλασιασμός γίνεται με σπόρια, τα οποία σχηματίζονται σε σποριάγγεια στην πίσω επιφάνεια των φυλλαρίων του σύνθετου φύλλου της. Τα σπόρια αυτά διασκορπίζονται με τον άνεμο και βλασταίνουν εφόσον βρεθούν σε ιδανικές συνθήκες υγρασίας και θερμοκρασίας. Ωστόσο, είναι δυνατό να πολλαπλασιαστεί και με κομμάτια των ριζωμάτων της.
Πλήθος τέτοιων φυτών μπορεί να συναντήσει κανείς στη Γκαγκέλη.

Το Πάσχα του 2016 σε μια κοντινή βόλτα γύρω από το χωρίο, ο Γιακουμής μας ονομάτισε ακόμα μερικά φυτά, απολαύστε τα:

Αγιόκλημα

Αγριοκαρύδα

Αλοίφωνο

Αλσάρι λευκό

Αλσάρι ροζ

Αθάνατος

Καλοφορτιά

Καμπανούλες

Κοκκινοβούλα

Σόμπο

Ασπάλαθος

Γατάκια

 

 

Βάτος

Ξοπλύτης

 

 

Πηγή πληροφοριών υπήρξαν:
Ιστοσελίδες: aztekium.blogspot.com, www.el.wikipedia.org, floraattica.blogspot.com 

Πολύτιμη βοήθεια αποτέλεσαν οι καταγραφές χλωρίδας του Προγράμματος Life 95, για την προστασία από την ερημοποίηση και αναβάθμιση επικλινών εδαφών μέσω της διατήρησης και αξιοποίησης των αναβαθμίδων. (www.mouragio.com)

Aξίζει να δείτε τις φωτογραφίες της Ιωάννας Παπασταθοπούλου με τα αγριολούλουδα της Τήνου (εδώ).

Για την μεταφορά: mix 07/2015
Επικαιροποίηση: mix 05/2016