Mπλέ χάντρες για το μάτιασμα, προγονικά δαχτυλίδια κλεισμένα μέσα σε μικρά ασημένια κουτάκια, σταυρουδάκια... Ένα μικρό post για τα φυλαχτά του χωριού.

Φυλαχτό ονομάζεται ένα αντικείμενο με ασυνήθιστο σχήμα ή ιδιαίτερο συνήθως χρώμα –το μπλέ είναι ένα χρώμα που δεν το παράγει η φύση–, και το οποίο περιέχει ή αποτελείται από διάφορα υλικά, όπως χόρτα, πέτρες, αποξηραμένα έντομα, ιερά λόγια και σχέδια, χάντρες, λουλούδια, υφάσματα και τόσα άλλα. Aποτελεί ένα από τα σημαντικότερα «μαγικά» μέσα με τα οποία επιδιώκεται η αποτροπή του κακού ή η επίτευξη της ευδαιμονίας.

Πολλοί κάτοικοι είχαν φυλαχτά, κυρίως σταυρουδάκια, και χάντρες για το μάτιασμα. Το μάτιασμα το έπαιρναν στα σοβαρά οι περισσότεροι κάτοικοι, ακόμη και για τα ζώα: «Για το ξεμάτιασμα των ζώων ο θεραπευτής ρίχνει αγιασμό σε ένα κόσκινο και αγιάζει το ζώο λέγοντας: "Κόσκινο να κοσκινίση κι η αγελάδα ν' αθαρμίσει ή Κόσκινο να κοσκινίση κι η αρνάδα ν' αθαρμίσει"». [Δώριζας, Τήνος Δ', σ.706]

Η δεισιδαιμονική πίστη στο κακό μάτι είναι αρχαία και ευρέως διαδεδομένη. Η πίστη στο κακό μάτι είναι ιδιαίτερα δημοφιλής στην Μεσόγειο και στο Αιγαίο, όπου αποτρεπτικά φυλαχτά πωλούνται σαν προστασία ενάντια στο κακό μάτι. Η προέλευσή της είναι ομιχλώδης αν και μπορεί να έχει τις ρίζες της στον φόβο για το άγνωστο ή κάποιο άλλο κοινωνικό ζήτημα. Μπορεί όμως να βασίζεται σε μια post hoc συλλογιστική. Για παράδειγμα, περνάει ένας άγνωστος και μετά αρρωσταίνει ένα παιδί ή καταστρέφονται οι σοδειές.

Διάφορες τελετουργίες έχουν αναπτυχθεί για να καταπολεμήσουν τα αποτελέσματα του ματιάσματος όπως, το να «διαχέεις» τους επαίνους (ώστε να μην συγκεντρώνται σε ένα άτομο), το να φτύνεις το πέτο σου, το να αποστρέφεις το βλέμμα σου από τους ξένους κλπ.

Οι Τηνιακοί χρησιμοποιούν δεισιδαιμονικές πρακτικές σε σχέση με τα αποτελέσματα της επιρροής του «κακού ματιού». Ο Μαρκάκης Ζαλλώνης γράφει πριν από έναν αιώνα: «Συμφωνούν μεταξύ τους, όταν μιλούν για την καλοσύνη και για την ομορφιά κάποιου, είτε έμψυχου είτε άψυχου, να προσθέτουν σε οποιαδήποτε γλώσα "ο θεός να το φυλάει". Οι Έλληνες λένε φτύνοντας πάνω στο αντικείμενο που επαινούν "να μην βασκαθεί" ή "μάτι να μην το πιάσει". Οι Τούρκοι, που υποτάσσονται σ' αυτή την πρακτική δεν παραλείπουν να πουν σε παρόμοια περίσταση "mashallah!" [...] Γι αυτό καταφεύγουν στο σκόρδο και στο θαλασσί χρώμα.Οι πλούσιοι στηρίζουν σε επάργυρο πλαίσιο μια μπλε πέτρα οποιουδήποτε είδους και ένα δόντι σκόρδου, που κρεμνούν στο καπέλο που φοράει συνήθως το παιδί. Οι φτωχοί αρκούνται σ' ένα κομμάτι γυαλί μπλέ ή σ' ενα δόντι σκόρδο, που δένουν στο καπέλο τους. Αυτές οι συνήθειες (με τα φυλαχτά) δεν υπάρχουν μόνο στην Τήνο αλλά σε όλη την Ανατολή». (1809)

Οι διάφοροι εφημέριοι, κατά καιρούς, αναφερόντουσαν στις προλήψεις και τις δεισιδαιμονίες. Ο π. Ρόκκος Ψάλτης καταγράφει τι έλεγε με ειρωνικό ύφος, ο Nτον Γιώργης, σε ένα κυριακάτικο κήρυγμα: «Λέτε πως όποιος είναι ματιασμένος, για να ξεματιαστεί πρέπει να βάλετε γαρύφαλλο σε κάρβουνα αναμμένα και όταν αυτό σκαρνάρει, τότε βεβαιώνεστε πως το όντι ήταν ματιασμένος. Μαρέ σεις, δε βαν'τι βελάνοι στα κάρβουνα, να σας βγάλουν μια και καλή τα μάτια σας!» [Τηνιακά Μηνύματα, αρ. 186, Μάρτιος 1995]

Σήμερα, σε πολλά σπίτιαμπορούμε να βρούμε τέτοια αποτρεπτικά φυλαχτά: με τη μορφή ζωγραφισμένου «ματιού» σε κουτί της ΔΕΗ· σχεδιασμένα σε πόρτες και τοίχους· ως γαλάζιες χάντρες που κρέμονται κοντά στην πόρτα εισόδου... Συχνά, στις γλάστρες των αυλών, τοποθετούνται μικρά βότσαλα ή πέτρες βαμμένες μπλέ για να προστατευτούν οι διαμένοντες στην οικία...

 

 

Για την μεταφορά: mix_07.2015