Ιστορικά, η βρεφική θνησιμότητα, αφορούσε ένα σημαντικό ποσοστό των βρεφών που γεννιόταν. Έτσι και στο χωριό... Μην σας ταράζει το θέμα: η ζωή και ο θάνατος οφείλουν να συνυπάρχουν αρμονικά.

Θρήνος υπάρχει όπου υπάρχει θάνατος –δηλαδή παντού• σε όλο τον κόσμο και σε όλους τους λαούς. Πριν έρθει, όμως, η θλίψη, έχει έρθει η χαρά. Στην Βωλάξ, η κυρά-Σουφιά (Σοφία), η σύζυγος του Ματέου Φυρίγου, απέκτησε 8 παιδιά (από το 1778 μέχρι και το 1791). Η σύγχρονή της, Μαρούλα, σύζυγος του Πιέρου Φυρίγου απέκτησε και αυτή, τουλάχιστον, 8 παιδιά (από το 1778 μέχρι το 1792). Στα βιβλία βρήκαμε άλλα τρία παιδιά (το 1795, το 1798 και το 1812) που ενδεχομένως να άνηκαν σε άλλο ζευγάρι του χωριού με το ίδιο όνομα. Αν όχι, τότε, η οικογένεια αυτή είχε αποκτήσει 11 παιδιά! Οκτώ παιδιά είχε και η Μαρία του Μάρκου Φυρίγου, σύζυγος του Νικολού Φοσκαρίνη, η οποία σε διάρκεια 15 χρόνων (1781-1796) τεκνοποίησε 8 φορές. Εκείνα τα χρόνια, χάνονταν άδικα, πολλά παιδιά στην γέννα ή σε πολύ μικρή ηλικία. Οι γυναίκες της εποχής, ως την μόνη αντίσταση στον θάνατο, είχαν την ίδια την ζωή: τα επόμενα παιδιά τους!

Διαβάζουμε ότι «κατά τον 17ο και 18ο αιώνα ένας στους τριάντα τοκετούς κατέληγε στον θάνατο της μητέρας από εξάντληση, αφυδάτωση, μόλυνση, αιμορραγία ή παροξυσμούς λόγω σπασμών. Η μέση γυναίκα γεννούσε πέντε έως οκτώ φορές κατά την διάρκεια της ζωής της και με κάθε τοκετό είχε μία στις οκτώ πιθανότητες να πεθάνει». [Michael Largo «Τελευταία Έξοδος», εκδ. Οξύ, 2007, σ. 39] 

Στα Βιβλία Βαπτίσεων του χωριού, εφημέριοι του χωριού, έβαζαν έναν μεγάλο σταυρό πριν τις σημειώσεις τους, σε όσα μικρά παιδάκια χάνονταν στην γέννα. Το Μυστήριο της Βάπτισης δινόταν, κάτω από τις ειδικές αυτές περίπτωσεις ("sub conditione"), πολύ γρήγορα –ώστε να προλάβουν τον αναπόφευκτο θάνατο– μέσα στο υπνοδωμάτιο της μητέρας ("battezzata di subito in casa" ή "privatamente in casa").

Τον Οκτώβριο του 1798, ο Πέτρος Φυρίγος και η συζυγός του Μαρία, βάφτισαν το νεογέννητο παιδάκι που έσβηνε σχεδον αμέσως, με το όνομα Γιώργο. Τον Απρίλιο του 1820 το ίδιο έγινε από τον Mατέο Φοσκαρίνη και την σύζυγό του Μαριέτα στην μικρή Μαρία. Λίγα χρόνια πιο πριν, ο Γιάννης Καλούμενος έχασε το μικρό του κοριτσάκι που βαπτίσθηκε (με το όνομα Μαρία) δίπλα στην ετοιμοθάνατη μητέρα του ("madre moribonda")...

Το μοιρολόι λέει:
Που πας, περιστεράκι μου, να φτειάσης τη φωλιά σου; 
αν τήνε φτειάσης 'ς το βουνό, σου τη χαλάει το χιόνι,
αν τήνε φτειάσης 'ς το γιαλό, σου τη χαλάει το κύμα, 
κι' αν τήνε φτειάσης καταγής, σου τη χαλούν τα φίδια.
Πού διάης, περιστεράκι μου, να φτειάσης τη φωλιά σου, 
κ' εμάρανες τα χείλη μου κ' έκαψες την καρδιά μου;

Στην ευρύτερη περιοχή που βρίσκεται και η Βωλάξ εμφανίστηκε –κυρίως μετά το 1870– μία οξεία λοιμώδης πάθηση, με το όνομα διφθερίτιδα. Η διφθερίτιδα (οφείλεται στο βακτηρίδιο Corynobacterium diphtheriae) προσβάλλει το ανώτερο αναπνευστικό (ρινοφάρυγγας, λάρυγγας) για να ακολουθήσει η προσβολή ζωτικών οργάνων.

Τα βακτήρια παράγουν ένα δηλητήριο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές όπως παράλυση και καρδιακή ανεπάρκεια. Οι παιδικές αρρώστιες κυριολεκτικά αποδεκάτιζαν τα μωρά και τα νήπια. Η θνησιμώτητα των μωρών (συνήθως, επειδή έλειπαν τα σχετικά φάρμακα) ήταν πολύ μεγάλη. Σχεδόν 40-50% ανάμεσα στα μικρά παιδιά και τουλάχιστον 10% των ανθρώπων που προσβάλλονται με διφθερίτιδα πεθαίνουν από την νόσο αυτή!

Πριν τη συστηματική εφαρμογή προγράμματος εμβολιασμού κατά της διφθερίτιδας, η νόσος αποτελούσε μια από τις πιο συχνές αιτίες παιδικής θνησιμότητας (μαζί με την σαρλατίνα, την ευλογιά και τον ικτερώδη πυρετό), ενώ είχε τρομοκρατήσει τους κάτοικους της Βωλάξ τόσο, ώστε από τα υπολείμματα του σκευοφυλακίου της γκρεμισμένης ενορίας, να δημιουργήσουν ειδικό κοιμητήριο για τα μικρά αγγελούδια.

Η διφθερίτιδα μπορεί να μεταδοθεί μέσω του βήχα και φτερνίσματος μολυσμένου ατόμου. Και λόγω της υγρασίας στα χωριά, οι κάτοικοι έβηχαν συχνά... Η εφημερίδα "Τήνος" γράφει σε φύλλο της: «Εξακολουθεί αν και σποραδικώς η επάρατος νόσος διφθερίτις η μαστίζουσα τα αθώα πλάσματα του χωριού Στενή. Εις 16 αριθμούνται μέχρι σήμερον τα εφετεινά εκ της νόσου ταύτης θύματα εις το χωρίον αυτό, ένθα φαίνεται έστησεν την έδρα αυτού το θανατηφόρον τούτο νόσημα και κατ' έτος αναφαίνεται με το καταστρεπτικόν αυτού δρέπανον». [φ. 47, 28.10.1878] Η εφημερίδα καταλήγει:«Οι αρμόδιοι να επιμεληθώσιν πρό πάντων της γενικής και συνεχούς καθαριότητας του χωρίου τούτου, ιδίως δε να απομακρύνωσι τους κοπρώνας εξ αυτού και να μην σωρεύουσιν εις τα κατώγεια αυτών, ουδέν είδος επιβλαβές δια την υγείαν». Η εξέλιξη της νόσου δείχνει να παύει τον επόμενο μήνα: «Χάριτι θεία η βροτολοιγός νόσος διφθερίτις φαίνεται κοπάσασα, καθ' ότι, εφ' ικανάς ημέρας, ουδέν νέον συνέβη κρούσμα». [φ. 50, 18.11.1878] Δυστυχώς, δεν υπάρχουν περεταίρω πληροφορίες για την νόσο αφού η εφημερίδα σταμάτησε την λειτουργία της την επόμενη εβδομάδα. Πάντως, από τα τέλη της δεκαετίας του 1920, η καθιέρωση μαζικού εμβολιασμού των παιδιών έναντι της διφθερίτιδας, περιόρισε σημαντικά την επίπτωση της νόσου.

Στο διάστημα από την εμφάνιση της νόσου μέχρι και τα πρώτα εμβόλεια, οι τραγικές στιγμές δεν έπαψαν να υπάρχουν: Ο Γεώργιος Βίδος ή "Μάγγος" και η τραγική μητέρα Λουκία έχασαν το νεογέννητο παιδάκι τους (Iωσήφ) τον Ιούνιο του 1897. Ένας από τους γιούς αυτής της οικογένειας, ο Ιάκωβος Βίδος, απέκτησε εφτά παιδιά αλλά έχασε τα δύο: Τον Μάρτιο του 1904, στην πρώτη του κόρη, έδωσε το όνομα Λουκία-Ειρήνη (το φώναζαν Ειρήνη) για να τιμήσει την πικραμένη μητέρα του που έχασε το κοριτσάκι της και, συνεπώς, αδερφή του. Δυστυχώς, πέθανε και αυτό, σχεδόν στην γέννα. Ο ίδιος και η σύζυγός του δεν το έβαλαν κάτω. Τον Απρίλιο του 1907 ήρθε άλλο ένα κοριτσάκι και βαπτίσθηκε, ως αντίδραση, με το ίδιο ακριβώς όνομα Λουκία-Ειρήνη (το φώναζαν Ειρήνη). Και αυτό, όμως, έζησε ελάχιστα χρόνια [1]. Οι οικογένεια απέδωσε στο όνομα το όλο πρόβλημα. Το Δεκέμβριο του 1915, και αφού η οικογένεια απέκτησε υγιή αγόρια, γεννήθηκε άλλο ένα κοριτσάκι. Το όνομα ήταν ένα πρόβλημα γι' αυτούς, αλλά ο ιερέας τους είπε ότι αυτά δεν έχουν σχέση. Το βάπτισαν για τρίτη φορά Ειρήνη-Λουκία (το φώναζαν Λουκία) και η κοπέλα έζησε κανονικά και ευτυχισμένα την υπόλοιπη ζωή της.

Εκείνα τα χρόνια, οι γέννες, δεν έπαψαν να οδηγούν από την μεγάλη χαρά στην απόλυτη λύπη. Ο γερό Μαθιός Φυρίγος ή Ντουντός, απέκτησε και αυτός 7 παιδιά αλλά χάθηκε το ένα. Η Άννα του Αντρίκου είχε δίδυμη αδερφή αλλά χάθηκε πολύ νωρίς. Τα χρόνια ήταν δύσκολα, αλλά αυτός ο θάνατος έμοιαζε σαν κάτι το φυσιολογικό. Σκληρό, λυπηρό αλλά φυσιολογικό.

Πιο δραματική είναι η ιστορία της κυρά Σοφίας του Ματθαίου Καπετάνιου: Από την αρχή είχε μια καλή εγκυμοσύνη. Χωρίς ζαλάδες, καούρες, περίεργες ορέξεις και γενικότερα χωρίς καθόλου επιπλοκές. Ποτέ δεν είχε πίεση. Στις (υποτυπώδεις) αρτηριακές μετρήσεις, στον καρπό του χεριού, όλα έδειχναν φυσιολογικά. Κάποια στιγμή, όμως, άρχισε ένα απίστευτο πρήξιμο στα κάτω άκρα. Μετά στο πρόσωπο. Κάποια πρόσθετα κιλά και ένας έντονος πονοκέφαλος που συνεχίστηκε τις επόμενες μέρες. Το πρήξιμο στα κάτω άκρα είχε μεγαλώσει σε ακραία μορφή, τόσο, που η γυναίκα δεν αναγνώριζε τον εαυτό της. 

Σε λίγες μέρες η υψηλή πίεση δεν περιορίστηκε. Το πρήξιμο το ίδιο, σε σημείο να μην μπορεί να πατήσει τα πόδια της και να πρέπει να τα σείρει. Μετά άρχισαν κάποιες ελαφρές διαταραχές όρασης, ρίγη και ένας οξύς πονοκέφαλος. Η υπέρταση συνεχίστηκε και η προεκλαμψία οδήγησε, τελικώς, σε εκλαμψία με έντονους σπασμούς. 

Δεν χρειάζεται να πούμε περισσότερα, το παιδάκι έζησε αλλά ο θάνατος της μητέρας αποδείχτηκε αναπόφευκτος για την βασική υγειινή και τις ιατρικές δυνατότητες της εποχής. Επειδή, μάλιστα, δεν υπήρχε κάποιο πρόχειρο μέσο, κάποιο ράντσο για τη μεταφορά ασθενούς. Οι συγχωριανοί έσπευσαν και έφεραν μια παλιά σκάλα, την τοποθέτησαν επάνω και ξεκίνησαν στα χωμάτινα δρομάκια, με τα πόδια, να πάνε από την Βωλάξ μέχρι τα Λουτρά. Από εκεί, υπήρχε αμαξωτός δρόμος ώστα να οδηγηθεί στην Χώρα και με καράβι στο νοσοκομείο της Σύρου... 

Και ενώ οι υπόλοιπες συγχωριανές της, έσπευσαν να φροντίσουν το νεογέννητο, ο άντρας της μαζί με άλλους συνέχιζαν να την μεταφέρουν επάνω σε κείνη την σκάλα και να της μιλάνε συνέχεια. Δεν ήξεραν ποιος και αν υπήρχε άλλος τρόπος για να την κρατήσουν ζωντανή. Η ομιλία και ο ήχος ήταν το αντίθετο της σιωπής και του θανάτου... 

Τόσο μεγάλο ήταν το ποσοστό θανάτων των μικρών παιδιών όπου ο μικρός χώρος που αποτελούσε το σκευοφυλάκιο της παλιάς ενορίας, αποτέλεσε από το 1912, το κοιμητήριο των μικρών παιδιών του χωριού, πριν αυτά συμπληρώσουν τα πέντε τους χρόνια... Γύρω στο 1911-'12 –πριν από έναν αιώνα ακριβώς– φυτεύτηκε ένα κυπαρίσσι. Στη χώρα μας, συνηθίζεται να φυτεύονται λουλούδια και δέντρα στο σημείο της ταφής ώστε να αγαλλιάσει η ψυχή του νεκρού και να εξαγνιστεί το έδαφος. Ως Χριστιανοί πιστεύουμε ότι, οι ψυχές ανεβαίνουν στον ουρανό, και τα κυπαρίσσια, που κατά το πλείστον κοσμούν τα κοιμητήρια στη χώρα μας, λόγω του ύψους και της μορφής τους, είναι σαν να βοηθούν τις ψυχές να ανέβουν στον ουρανό. Βέβαια, ο άνεμος του χωριού είναι τέτοιος που τα δέντρα δεν φτάνουν ψηλά, αλλά, από την άλλη, μεγαλώνουν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα...

Το παλιό «κοιμητήριο των παιδιών» υπάρχει σήμερα (κενό) για να μας θυμίζει τα δύσκολα χρόνια που έζησε το χωριό και οι άνθρωποί του. Τα νεκροταφεία είναι χώρος, όχι μόνο για το μεγάλο «αντίο» στα αγαπημένα μας πρόσωπα, αλλά και χώρος περισυλλογής. Είναι ένας χώρος στον οποίο βρίσκουν συχνά καταφύγιο οι άσβεστες αναμνήσεις μας με τα αγαπημένα πρόσωπα. Και το χωριό μας δεν έπαψε να ξεχνάει όλα αυτά τα μικρά παιδιά που βρίσκονται σήμερα στους κήπους του Παραδείσου: 

«Πάννε και σου, παιδάκι μου, με τ'άλλα τα παιδάκια 
'ς του παραδείσου το πλατύ μαεύγουλ λουλουδάκια».

[1] Η στατιστική κατηγορία έχει ως εξής: α. Περιγεννηττική θνησιμότητα: Περιλαμβάνει τη θνησιμότητα των εμβρύων από την 22η εβδομάδα της εγκυμοσύνης μέχρι και την 7η ημέρα μετά τη γέννηση των νεογνών. β. Νεογνική θνησιμότητα: Περιλαμβάνει τη θνησιμότητα των νεογνών στις πρώτες 28 ημέρες μετά τη γέννησή τους. γ. Μετανεογνική θνησιμότητα: Περιλαμβάνει τη θνησιμότητα των βρεφών μετά την 28η ημέρα, αλλά πριν συμπληρωθεί το 1ο έτος από γέννησή τους. δ. Παιδική θνησιμότητα: Περιλαμβάνει τη θνησιμότητα των νηπίων από το 1ο μέχρι το 5ο έτος από τη γέννησή τους. [Ελληνική Βικιπαίδεια]

 

Για την μεταφορά: mix_09.2015