Το θαύμα της Βωλάξ είναι δημιούργημα της φύσης, μια ενδιαφέρουσα από επιστημονικής πλευράς ιστορία, η οποία ξεκίνησε τότε που η γη προσπαθούσε να διαμορφώσει το τελικό σχήμα και τη μορφή της...

Τα πετρώδη και άγονα εδάφη των Κυκλάδων κρύβουν έναν πολύ σπουδαίο ορυκτό πλούτο - μία από τις σημαντικότερες αιτίες για την ανάπτυξη, ήδη από τους αρχαίους χρόνους, του εμπορίου και της ναυσιπλοΐας, που είχε σκοπό τη μεταφορά του οψιδιανού της Μήλου σε όλο το Αιγαίο. Έτσι λοιπόν στη Μήλο εξορύσσονται βαρυτίνη, περλίτης, μπετονίτης και ποζολάνη. Στην Άνδρο υπάρχουν κοιτάσματα μαγγανίου, χρωμίτη και αμιάντου. Στην Κέα, την Κύθνο, τη Σέριφο, τη Σύρο μεταλλεύματα σιδήρου. Στη Σίφνο μεταλλεύματα σιδήρου και αργυρούχος μόλυβδος. Στη Νάξο μάρμαρα και σμύριδα. Στη Μύκονο γρανίτης. Στην Αμοργό βωξίτης. Στη Δονούσα ψευδάργυρος. ΣτηνΚίμωλο κιμωλία. Στην Τήνο και την Πάρο εξορύσσονται, ως γνωστόν, μάρμαρα. 

Τον Οκτώβριο του 1988, η Τράπεζα Στοιχείων για την Ελληνική Φύση "Φιλότης" του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κάνει μια καταγραφή του τοπίου της Βωλάξ (Κωδ. Τοπ. AT 5011031) «Η περιοχή διαφοροποιείται χαρακτηριστικά από την υπόλοιπη έκταση του νησιού εξ αιτίας των γρανιτικών ογκόλιθων σφαιρικού ή περίπου σφαιρικού σχήματος που είναι διεσπαρμένοι σε όλη την έκταση και προκαλούν εντύπωση. Από το ίδιο υλικό είναι κτισμένα και τα σπίτια του χωριού». Ως λιθολογικούς τύπους των βράχων αναφέρονται κυρίως οι γρανιτικοί γνεύσιοι και τα αμμώδη εδάφη.

Η πρώτη ουσιαστική επιστημονική γεωλογική μελέτη για το νησί γίνεται από τον Ν. Μελιδώνη [Γεωλογική Δομή και Κοιτασματολογία της Νήσου Τήνου, Ι.Γ.Μ.Ε. 1980], όμως, μόλις πρόσφατα είχαμε πιο εξιδεικευμένες έρευνες για την συγκεκριμένη περιοχή. Ο καθηγητής Υδρογεωλογίας και Τεχνικής Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργος Στουρνάρας ερευνά το θέμα κατατοπιστικά στο βιβλίο Βωλάξ - Τα Γλυπτά της Φύσης στην Τήνο [Αντώνης Νικολόπουλος, Graphic Art Δημιουργίες 2003]. Δυο χρόνια μετά, στο βιβλίο Ανεξερεύνητη Τήνος [Βάλυ Βαϊμάκη, Road 2005] γίνεται ακόμη πιο κατανοητός:

Τι είναι τα πετρώματα της Βωλάξ Είναι πλουτώνια και λευκοκρατικά. Τα πλουτώνια είναι αυτά που, όπως λέει και το όνομά τους, σχηματίζονται στο βάθος της γης, στο βασίλειο του μυθικού Πλούτωνα. Το μάγμα στερεοποιείται σε βάθος με πολύ αργές ταχύτητες σε εκατομμύρια χρόνια. Η έξοδός τους στην επιφάνεια γίνεται αργότερα, λόγω έντονων αναστατώσεων ή μετακινήσεων στο φλοιό της γης οι οποίες σχηματίζουν τις οροσειρές, και των διαβρωτικών διαδικασιών στη γήινη επιφάνεια που διαμορφώνουν το ανάγλυφό της. Διακρίνονται σε λευκοκρατικά και μελανοκρατικά. Η πρώτη κατηγορία, στην οποία ανήκει και ο γρανίτης της Βωλάξ, είναι τα πετρώματα που περιέχουν χαρακτηριστικά λευκά ορυκτά συστατικά –δηλαδή χαλαζία, άστριους, αστριοειδή.

Ο Νικόλαος Α. Μάστρακας του Πανεπιστημίου Πατρών (τμήμα Γεωλογίας) στην Διδακτορική Διατριβή του με θέμα«Ο Γρανίτης της Τήνου και οι Συνδεόµενοι µε Αυτόν Σχηµατισµοί Skarn» διαπραγµατεύεται τον σχηµατισµό, την τοποθέτηση, τα πετρολογικά και τα κοιτασµατογενετικά φαινόµενα που σχετίζονται µε τον πλουτωνίτη της νήσου Τήνου. Αν και η αρχή της μελέτης του Μάστρακα φάνταζε εντυπωσιακή (συλλέγησαν συνολικά 120 δείγµατα "γρανιτικών" πετρωµάτων µέσα σε χρονικό διάστηµα ενός µηνός), δυστυχώς στο τέλος (και στο όνομα του πλουτωνίου), το μόνο που έμεινε είναι η δημιουργία ενός... δρόμου στον Φαλατάδο (και που κατά την άποψή μας, κατέστρεψε ανεπανόρθωτα το "διαστημικό" τοπίο της περιοχής).

Πότε και πως σχηματίστηκε ο γρανίτης αυτός Οι έρευνες δείχνουν ότι στην εποχή του Κατώτερου-Μέσου Μειόκαινου, δηλαδή 15-25 εκατομμύρια πριν, το μάγμα του εσωτερικού της γης διεισδύει στον εξωτερικό στερεό φλοιό. Στη διάρκεια αυτού του χρόνου, ο γρανίτης ψύχεται από τους 500οC στους 300οC, και αποκτά τις πρώτες παραμορφώσεις του. Σταδιακά ανεβαίνει σε ανώτερα επίπεδα της γήινης επιφάνειας και συναντάει τα ήδη υπάρχοντα μεταμορφωμένα πετρώματα της περιοχής. Η θερμοκρασία συνεχίζει να πέφτει και από τους 120οC αρχίζει η τελική ψύξη των γρανιτών –περίπου 11 εκατομμύρια χρόνια πριν. 

Ο Μάστρακας λέει ότι στην περιοχή της Βωλάξ η µαγµατική δραστηριότητα εκδηλώθηκε µε την διείσδυση ενός μειοκαινικής ηλικίας πλουτωνίτη (18-23 εκατομμύρια χρόνια πριν), γρανοδιοριτικής –κυρίως– σύστασης, µέσα στα καλύµµατα (nappes) των µαρµάρων βάσεως, των κυανοσχιστολίθων και ιδίως των οφιολίθων. Ένα σύνολο 80 δειγµάτων αναλύθηκαν µε φθορισµό ακτίνων Χ για κύρια στοιχεία και ιχνοστοιχεία στο Γεωχηµικό Εργαστήριο του Τµήµατος Γεωλογίας του Πανεπιστηµίου της Οττάβας του Καναδά. Οι χαρακτηριστικές σφαιροειδείς αποσαθρώσεις του γρανοδιορίτη του χωριού αποκαλούνται βόλακες.

Πως παίρνουν αυτή τη μορφή Από τη στιγμή που ο γρανίτης εμφανιστεί στην επιφάνεια επηρεάζεται από τις κλιματικές μεταβολές (διάβρωση, διάλυση, αποσάθρωση), κάτι που παθαίνει κάθε πέτρωμα, μέχρι να μεταμορφωθεί σε χώμα, δηλαδή έδαφος. Έτσι και ο γρανίτης αποσαθρώνεται σε έδαφος –και μάλιστα αργά και δύσκολα επειδή περιέχει χαλαζία. Η σφαιρική μορφή που αποκτάει κατά τη διάρκεια της αποσάθρωσής του είναι η τυπική φυσιολογική μορφή του σε τέτοιες περιπτώσεις. 

Γιατί δεν υπάρχουν σε πολλά μέρη της γης Η στρογγυλευσή τους, όπως είδαμε, οφείλεται και πάλι στη δράση εξωτερικών παραγόντων, όπως είναι οι μεταβολές της θερμοκρασίας και της υγρασίας, καθώς και ο αέρας. Το αποτέλεσμά τους το βλέπει κανείς σε γρανιτικά πεδία όπως της Βωλάξ, που έχει την ιδιαιτερότητα ότι εμφανίζει πολύ καλό βαθμό στρογγυλοποίησης, και μάλιστα σε μεγάλη και συνεχή έκταση.

Άλλη μια ιδιαιτερότητα του γρανίτη της Βωλάξ Οι κοιλότητες στους γρανίτες της Βωλάξ ονομάζονται Tafoni(οι μεγάλες) και Alveoles (οι μικρότερες), είναι ακόμη ένα αξιοσημείωτο της περιοχής (Οι κοιλότητες αυτές υπάρχουν και στην περιοχή της Λιβάδας). Αυτή την ιδιαιτερότητα θα τη συναντήσετε και σε άλλα πετρώματα της Τήνου (περιοχές Μαρλά, Μαμάδου) και προέρχεται από τη συνδιασμένη δράση χημικής και αιολικής αποσάθρωσης: Το νερό διεισδύει στους πόρους του πετρώματος και στη συνέχεια έρχεται η διπλή δράση του ανέμου ο οποίος από τη μια απομακρύνει τα προϊόντα αποσάθρωσης και από την άλλη μεταφέρει τους κόκκους της άμμου που... επιτίθενται με ορμή στο πέτρωμα.

Πηγή πληροφοριών υπήρξαν:
Βωλάξ - Τα Γλυπτά της Φύσης στην Τήνο, Αντώνης Νικολόπουλος, Graphic Art Δημιουργίες, 2003
Ανεξερεύνητη Τήνος, Βάλυ Βαϊμάκη, Road, 2005
Το άρθρο "Η Φύση των Κυκλάδων" στην ιστοσελίδα www.tesseramultimedia.com