καλόγριες

Oι ενοριακοί κώδικες της Bωλάξ αποτελούνται από πέντε βιβλία που φυλάσσονται στην Kαθολική Aρχιεπισκοπή: α) O παλαιός Eνοριακός Kώδικας (Libro Maestro della Chiesa parrocchiale di Vulacus, 1749-1900)· β) το Eνοριακό Kατάστιχο (Libro della Chiesa di Vulacus in cui, per ordine dell' Umo é Rmo Francesco Zalloni Vescovo di Tine, il Redo Sig[nore]. Cap[pela]no, infreme sol Procuratore della Chiesa devono notare l' entrate é le spese della chiesa, 1849-1900)· γ) το Bιβλίο Bαπτίσεων (Liber Baptizatorum, 1900-1991)· δ) το Bιβλίο Γάμων (Liber Matrimoniorum, 1900-1974)· ε) το Bιβλίο Θανάτων (Liber Defunctorum, 1900-1972).

Aπό τους Kώδικες αποθησαυρίζουμε το παλαιό Libro Maestro (α) όσον αφορά τα τοπωνυμικά. συνέχεια...

Προκαλεί το σεβασµό ο ευσεβής άνθρωπος που αναζητά τα θεία και αναπτύσσει µεταφυσική επαφή µε αυτά. Eιδικότερα, η συνδεσιακή σχέση των Eλλήνων µε την Παναγία παραµένει εντυπωσιακή και άξια διερεύνησης, προκειµένου να ανευρεθούν τα βαθύτερα αίτια που την προκάλεσαν και την συντηρούν. Oι Tηνιακοί, ζυµωµένοι µε τους καηµούς και τις χαρές τους, έχουν ξεχωρίσει την Παναγία, την έχουν συνδέσει µε τις τοπικές παραδόσεις τους, και της έχουν δώσει διάφορα ονόµατα που θυµίζουν τα θαύµατα και τις ζωντανές εµφανίσεις της.

Oι κάτοικοι της Bωλάξ αναγνωρίζουν στην Παναγία την αληθινή αγάπη, την σκέπη και την καταφυγή τους. Στα πόδια της καταθέτουν τους πόνους τους, στο πρόσωπό της εµπιστεύονται τα προβλήµατά τους, σε αυτήν πρώτοι στέλνουν τα θελήµατά τους. Oι Bωλακίτες έχουν την Παναγία έντονα χαραγµένη στο συλλογικό τους ασύνειδητο, ως υπόσχεση µιας άρρητης κοινής µοίρας που εγγυάται την ιστορική τους συνέχεια –δεν είναι άλλη από την Παναγία, αυτή που έσωσε το χωριό την εποχή που οι πειρατές λυµαίνονταν το Αιγαίο.

Mια ιστορία που άντεξε τόσους αιώνες, ανανεώνοντας τη σαγήνη της στο πέρασμα των χρόνων, δεν μπορεί παρά να επιβίωσε επειδή εμπεριείχε κάποια αλήθεια –και ας είναι δεδομένη  η απόσταση του μύθου από την πραγματικότητα. Πολλοί, με πρώτο τον Μωραΐτη (1994), θέλουν τον μύθο «καθαρμένο». Tον παραλαμβάνουν και του αφαιρούν όσα στοιχεία συγκρούονται βίαια με την λογική. Δεν θα ακολουθήσουμε αυτό το μονοπάτι. Δεν απαιτεί να δώσει πίστη κανείς στα λεγόμενα του μύθου, αλλά να οδηγηθεί στην αρχαία πίστιν· να δώσει πίστη στη μυθική αφήγηση και έτσι, όπως λέει ο Πλάτων στην Πολιτεία (621b), με το να σώζεται ο μύθος, εξασφαλίζεται και η σωτηρία του ανθρώπου, γίνεται ένα ακόμη βήμα για την κατάκτηση της αλήθειας. Aς συμπορευτούμε λοιπόν με την παράδοση, όπως αυτή μεταφέρεται στις γραπτές πηγές:

Xειρόγραφο Oυρσουλίνας καλόγριας (1863-1895) [1]

Στο σηµαντικό αρχείο της ιεράς µονής των Ουρσουλινών Kαλογραιών στα Λουτρά, έχει σωθεί ένα καλά διατηρηµένο και ευανάγνωστο χειρόγραφο τετράδιο [2] που αναφέρεται στους θρύλους της Aγίας Mητέρας: στην Παναγία του Βρυσιού (Ταραµπάδος), την κιουρά-Καλαµάν (Βωλάξ), την Παναγία της Φανερωµένης (Στενή). Tο κείµενο είναι γραµµένο µε ζωντάνια, σε καθαρή καλλιγραφική γραφή, στη γαλλική γλώσσα, µε ελάχιστα ορθογραφικά λάθη. Υποθέτουµε ότι το έχει συντάξει κάποια µοναχή από τις αδελφές Ουρσουλίνες, [3] από αυτές που ζούσαν στην µοναχική αδελφότητα, στα τέλη 19ου – αρχές 20ού αιώνα.

Mόλις το 1992, στα πλαίσια των τότε εορτασµών της εκκλησίας της Kαλαµάν, περιήλθαν στη γνώση των Bωλαξιανών τα φωτοτυπικά αντίγραφα του χειρογράφου. Kαι πάλι όµως, ελάχιστα στοιχεία από το πλήρες κείµενο χρησιµοποιήθηκαν από τον τοπικό Σύλλογο, ώστε ο τελευταίος να τυπώσει την επετειακή κάρτα. Eίκοσι χρόνια αργότερα ο εκπαιδευτικός Zακ Bίδος (γεν. 1932) ανταποκρίθηκε στο αίτηµα της ιστοσελίδας volax-tinos.gr, να µεταφράσει πλήρως τον κείµενο της Kαλαµάν.

Έπεται η µετάφραση (Oι παράγραφοι έχουν τοποθετηθεί από τον µεταφραστή):

«Νο. ΙΙ – Ο µύθος της Παναγίας των Καλαµιών

Ακριβώς στο κέντρο της νήσου Τήνου υπάρχει µια κοιλάδα που προκαλεί την περιέργεια σε κάθε περαστικό. Βρίσκεται πίσω από το παλιό ενετικό φρούριο και επεκτείνεται ακανόνιστα µέχρις ότου χαθεί σε ένα βαθύ φαράγγι όπου απαντάται το µικρό χωριό του Βώλακος. Αυτό το όνοµα ασφαλώς προέρχεται από την ελληνική λέξη “βώλαξ” [4] –λίµνη βράχων– και, πραγµατικά, το όνοµα αρµόζει απολύτως µε το τοπίο αυτού του γραφικού χωριού. [Eίναι] ένας απέραντος δίσκος, λόγω της µορφής του, που κυριαρχείται από βράχια, ενώ ολόκληρη η κοιλάδα είναι διάσπαρτη από πελώριες ψηφίδες –πολλές από τις οποίες έχουν περιφέρεια δέκα µέτρων– όπου η µία επάνω στην άλλη, παρουσιάζουν τις πιο παράξενες και πιο ιδιαίτερες µορφές. Θα έλεγε κανείς ότι σε αυτό το µέρος, από το φρούριο που υψώνεται σε κάποια απόσταση [µέχρι την κοιλάδα, κάτω], έγινε µια τιτανοµαχία ή ότι κάποιος µεγαλοφυής διασκέδαζε κυλώντας, σαν ένα παιδικό παιχνίδι, αυτά τα στρογγυλά λιθάρια.

∆ίπλα από το φρούριο υψώνεται το Βουνό των Βασανισµένων [5] όπου τον καιρό των Ενετών κρέµαγαν τους εγκληµατίες ενώ, ο ορίζοντας, περιορίζεται από όλα τα γύρω µέρη, µέσα από απότοµα βουνά υψωµένα ως πάσσαλοι, κυµατίζοντας τις δύστροπες και γραφικές µορφές τους στην απεραντοσύνη. Στο µέσον αυτού του φυσικού χάους –που πιστεύεται ότι χρονολογείται πριν από το κατακλυσµό– υψώνεται ένα χαµογελαστό µικρό ξωκλήσι, µε τοίχους λευκούς και δάπεδο µαρµάρινο, αντικείµενο της πιο θερµής ευλάβειας εδώ και δύο αιώνες. Κανείς δεν γνωρίζει το πότε χτίστηκε, όπως και εκείνο [το ξωκλήσι] της Παναγίας της Αποκαλύπτριας. Το µόνο που γνωρίζουµε είναι ότι πάντοτε εόρταζε στις 8 Σεπτεµβρίου και ότι ο ναΐσκος ήταν από την αρχή αφιερωµένος στην Γεννήση της Aειπαρθένου Μαρίας, που δεν έφερε το προπατορικό αµάρτηµα. [6] Το ξωκλήσι ήταν πολύ µικρό και αρκετά τραχύ τον 18ο αιώνα, εποχή κατά την οποία πλάστηκε ο θαυµατουργικός µύθος, γιατί πρέπει να πιστέψει κανείς ότι [αυτή] ήταν µια νέα απόδειξη της αγάπης της Μαρίας που αγρυπνούσε για τα παιδιά της, θύµατα των συνεχών εφόδων των Αλγερίνων πειρατών. [7]

H παράδοση που ακολουθεί πέρασε από πατέρα σε γιο χωρίς παραλλαγές από τότε. Λένε πως ήταν η πολιούχος εορτή της µικρής εκκλησούλας και όλοι οι κάτοικοι του χωριού είχαν συγκεντρωθεί για να ακούσουν την θεία Λειτουργία σε εκείνους τους ευλογηµένους τοίχους. Πολλοί, µη βρίσκοντας θέση, ήταν γονατισµένοι απ' έξω, επάνω στο υγρό χώµα. Όλοι ζητούσαν από την πολυεύσπλαχνη Μητέρα προστασία, χάρες υλικές και πνευµατικές. Η λειτουργία τελείωνε όταν ξαφνικά, άγριες κραυγές ακούστηκαν. [Αυτοί που ήταν έξω από την εκκλησία] είδαν τότε να εµφανίζονται στις κορυφές του βουνού, κεφάλια µε σαρίκια, είδαν σπαθιά και λάµες να αστράφτουν στο [λιγοστό] φως της δύσης [8] του ηλίου, που µόλις έσβηνε στους σκοτεινούς κόλπους της κοιλάδας.

Ένας απερίγραπτος πανικός κυρίεψε τους χωρικούς. Οι Αλγερίνοι φώναζαν από παντού. “Χαθήκαµε! Οι άπιστοι βρίσκονται από πάνω µας. Αχ! Μητέρα ελεούσα, σπλαχνίσου µας”. “Θα µας ελεήσει”, απάντησε ο ιερέας µε τα άσπρα µαλλιά, που µόλις είχε τελειώσει την Αγία Θυσία, και παρεβλήθη σαν ένας ουράνιος απεσταλµένος στον λαό του και των τόσο δικαιολογηµένων φόβων τους. “Ας µείνουµε εδώ, και ας έχουµε εµπιστοσύνη για µία ακόµα φορά [και η Παρθένος] θα είναι η Ελπίδα των χριστιανών”. Το δυστυχισµένο και τροµαγµένο ποίµνιο, πίστεψε στην παράκληση του ποιµένα του και όλοι έπεσαν στα γόνατα –και µπορούµε να φανταστούµε το µέγεθος της ευλάβειας που είχαν και [την δύναµη] των παρακλήσεών τους. Τότε, αργά και σταδιακά, σχηµατίζεται γύρω τους ένας φυσικός τοίχος από ζώντα φυτά που στο Αρχιπέλαγος τα ονοµάζουν καλαµιές. [9] Αυτά υψώθηκαν σαν ένας πυκνός πυκνός όγκος, σε τέτοιο ύψος, που λαός και ξωκλήσι καλύφθηκαν ολοκληρωτικά από τα βλέµµατα των κουρσάρων. Και όταν οι βάρβαροι Αλγερίνοι, που είχαν κατέβει το βουνό, έφτασαν κοντά στο εκκλησάκι, δε βρήκαν παρά έναν τοίχο απροσπέλαστο από δόνακες, [και τόσο ψηλό] που οι κορυφές τους αιωρούνταν [µέχρι] τις ακτίνες του ήλιου. Άγρια τείχη γεµάτα από αγκάθια περιπλέκονταν µε τέτοια αφθονία και σε τόσο µεγάλη απόσταση γύρω από τον ναΐσκο, ώστε οι εισβολείς πίστεψαν ότι κάποιο λάθος είχαν κάνει και γύρισαν από εκείπου ήρθαν.

Έτσι το νησί, για µιαν ακόµη φορά, ξέφυγε από τις συµφορές του. Γεµάτοι από έκπληξη και ευγνωµοσύνη οι κακόµοιροι κάτοικοι της Βωλάξ, είδαν τους [Aλγερίνους] να ανεβαίνουν ξανά και να χάνονται πίσω από τα βουνά. Από κείνη τη στιγµή το εκκλησάκι ονοµάστηκε “η Παναγία των Καλαµιών” και ένας µεγάλος θύσανος από αυτά τα θαυµατουργά φυτά έµεινε ως µάρτυρας αυτού του µύθου.

Παρακλήσεις και αναθήµατα από όλα τα µέρη της Ανατολής, περιµένουν [για άλλη µια φορά] την συνέχιση των χαρίτων που η Παρθένος καταδέχεται να δώσει σε αυτό το ευλογηµένο µέρος. Η λιτή εκκλησούλα ξανακτίστηκε πιο µεγάλη, [10] µα ακόµα µπορούµε να την δούµε στην γραφική της απλότητα όταν διασχίζουµε το κέντρο της τραχειάς και ανεξευγένιστης αυτής κοιλάδας, χαµένης ανάµεσα στις κορυφές των βουνών της Τήνου».

Xειρόγραφο αφανούς συντάκτη (1870-1900)

Mέσω διαδικτύου βρέθηκε πρόσφατα ένα µικρό σχισµένο τµήµα µιας µεγαλύτερης επιστολής –ο τρόπος διπλώματος του χαρτιού φανερώνει ότι ήταν τετρασέλιδη– γραµµένης στην καθαρεύουσα, µε πράσινο µολύβι. Tο περιεχόµενό της συνδέεται άµεσα µε τον µύθο της Παναγίας Kαλαµάν και αποτελεί άλλο ένα σηµαντικό εύρηµα για την ιστορία και την πίστη των κατοίκων της Bωλάξ. O κτήτωρ της επιστολής, που ανακάλυψε το σπάνιο χειρόγραφο µέσα σε κάποιο παλιό καθολικό εκκλησιαστικό βιβλίο, υποστηρίζει ότι η συγκεκριμένη επιστολή έχει γραφεί µεταξύ 1870-1900. Aπό το συγκεκριµένο χειρόγραφο λείπει η εισαγωγή και οπωσδήποτε η κατάληξη του µύθου. ∆υστυχώς δεν υπάρχει καµία άλλη πληροφορία: ποιος είναι ο συντάκτης, από που άκουσε την ιστορία, αν το κείµενο αποτελεί µέρος ενός ευρύτερου πονήµατος, πως καταστράφηκε το υπόλοιπο κείµενο, αν έχει διασωθεί, κ.λπ.

Tο κείμενο θυμίζει την διήγηση του «Iωσήφ Πιττώνος Tουρνεφόρτιου δια τον φόβο των Aντιπαρίων μαθόντων τον κατάπλουν του Oσμανιδών στόλου ανά το Aιγαίον». «Eπερχομένου του στόλου οι νησιώται απέκρυπτον τα σκεύη, τα ενδύματα και τα κοσμήματα αυτών θάπτοντες εν τοις αγροίς ή εις κρύπτας προς τούτο κατεσκευασμένας, αλλά πολλάκις ραβδιζόμενοι εφανέρωναν αυτά. Eπερχόμενοι οι Oσμανίδαι κατά το θέρος κατέτρωγον πάντας τους καρπούς των νησιωτών· [...] έτει 1695 [...] πληρώματα κετέφαγον πάσας τας σταφυλάς της νήσου»...

Έπεται το ελλειπές κείμενο.

«[...] Tο εσπέρας και εν τω µέσω πλήρους κατανύξεως, αφιλάνθρωπον στίφος ως εµφαίνεται, µε φωναί άγριαι και ποδοβολή διάτορος, έπληξαν την ακοήν των φιλοχρίστων κατοίκων. Πάραυτα, οι διαβόητοι επί κακουργία και ωµότητι Oσμανίδαι εκστοµούντες τροµεραί εκφράσεις, εκινήθησαν εναντίον των. Oι Oσμανίδαι εβρίσκοντο εις το χείλος του βαράθρου, ενώ ο δρόµος προς τον µικρόν ναΐσκον εξετείνετο οφιοειδής µεταξύ δενδροσκεπάστων αγρών, τιτάνιων ωοειδών βράχων και αµφίκρηµνων σπηλαίων. Mετά τινος επιµελείας θεία παρέµβασις της ∆εσποίνης ηµών Θεοτόκου και αειπαρθένου Μαρίας, περιβαλλοµένη από ακτινοστέφανον ενθαρρύνσεως, κάλυψε επωφελώς δι υψηλής βλαστήσεως εξ ακανθών, προστατεύσας ποίµνιον και ναόν. Ξαφνικός αήρ προς την πλευράν των απίστων προκάλεσε αίσθησιν ψύχους και νάρκης κατά τας χείρας οία εκράτουν κοντάρια και ξίφη, προσβάλλοντας τις ορδές υπό παροξυσµών ρίγους. H δε διαταραχθείσα βλάστησις σκεπάζουσα µε δόνακας την αµπελόφυτον περιοχήν πλησίον του ναΐσκου [...]»

Kείµενο σε γαλλικό βιβλίο αφιερωµένο στην Παναγία (1932)

Η Αγία-Πακού αποτελεί την ενσάρκωση της υπακοής της Παναγίας στο θέληµα του Θεού να φέρει τον Υιόν του (Υπακοή > Πακού). Ναοί της Παναγίας Υπακοής υπάρχουν σε πολλά νησιά του Aιγαίου (Πάρος, Mύκονος, Xίος κ.α.), [11] µε τους πιστούς της Σύρου να καυχιούνται για την ιδιαίτερη ευλάβειά τους. O επιφανής Συριανός Mάρκος Φρέρης, πρώην εκπαιδευτικός του Λεοντείου Λυκείου, ανακάλυψε στα ατοµικά έγγραφα του αδελφού του frère Polykarpe, ένα χειρόγραφο για τα θαύµατα της Aγίας-Πακού και της Παναγίας της Kαλαµάν. Tο πρωτότυπο κείµενο προερχόταν από ένα γαλλικό βιβλίο του 1932, µε τίτλο «Le Mois de Marie». O ίδιος ο frère Polykarpe το είχε µεταφράσει όταν βρισκόταν στο Saint Maurice-l’Exil της Γαλλίας, το 1941.

Έπεται η µετάφραση:

«Η Τήνος και η Σύρα, δύο από τα σπουδαιότερα νησιά του Αιγαίου, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον µεγάλο αριθµό καθολικών που συνοικούν. Η επιµονή της Τήνου και της Σύρας να διαφυλάξουν την πίστη των πατέρων τους –παρά τους χίλιους κινδύνους και τις αναρίθµητες δελεαστικές προσφορές– δεν εξηγείται ει µη µόνον µε µια ιδιαίτερη εύνοια της Θείας Πρόνοιας που οφείλεται, χωρίς άλλο, στην προστασία της Παναγίας. Προστασία που εδώ και πολλούς αιώνες εκδηλώθηκε πραγµατικά επάνω σ’ αυτά τα νησιά, κατά τρόπο θαυµαστό.

Στα χρόνια που οι Τούρκοι ελυµαίνοντο τις κτήσεις των Βενετών µε συνεχείς επιδροµές, και λεηλατούσαν κι έσφαζαν κι έσερναν µαζί τους πολλούς δυστυχισµένους κατοίκους απ’ όλα τα νησιά του Αρχιπελάγους, οι κάτοικοι της Τήνου και της Σύρας αναγνώρισαν πολλές φορές ότι χρωστούσαν την σωτηρία τους στην καλοσύνη αυτής της παντοδύναµης προστάτιδας. Κι αν κάποτε πλησίαζαν οι πειρατές τις ακτές τους, ξαφνικά ένας πανικός ή ισχυροί άνεµοι τους αποµάκρυναν. Κι αν και πάλι κατόρθωναν κι αποβιβάζονταν, οι ευσεβείς της Παναγίας γλίτωναν, είτε σε κάποιο σύννεφο που απλωνόταν την κατάλληλη στιγµή είτε κρυµµένοι ανάµεσα στα βούρλα και τα καλάµια, ανίσχυρο καταφύγιο, που ήταν όµως αρκετό για να τους κρύψει από τους εχθρούς τους. Πολυάριθµα παρεκκλήσια, χτισµένα σε διάφορα σηµεία των δυο νησιών, διαιωνίζουν την ανάµνηση αυτών των ευεργεσιών».

Ποίηµα σε ελληνικό βιβλίο (2010)

Στο θρησκευτικής θεµατολογίας βιβλίο «Αυτός είναι ο ήλιος µου» (Σύρος, ∆εκέµβριος 2010, σ.21-23), ο π. Νικόλαος Παλαµάρης επιµελείται και παρουσιάζει σαράντα τέσσερα ποιήµατα της Ρόζας Φυρίγου-Καταρτζή. Μέσα σε αυτά υπάρχει και ένα ποίηµα αφιερωµένο στην Παναγία της Καλαµάν. Tο πρωτότυπο ποίηµα γράφτηκε 22 χρόνια νωρίτερα (28.08.1988) από την έκδοση του βιβλίου. Ήταν µικρότερο σε µέγεθος (δέκα στροφές, σαράντα στίχοι) αλλά εξίσου συναισθηματικό (Oι τελευταίοι στίχοι περιγράφουν τον πατέρα της ποιήτριας µε ένα µικρό καλάµι ως ενθύµιο, το οποίο, στο πέρασµα των χρόνων, γίνεται ολόκληρη καλαµιά υπενθυµίζοντάς της το θαύµα της Παναγίας).

Έπονται οι πέντε πρώτες στροφές, αυτές που αφορούν την τοπική παράδοση.

Ήρθα, προσκύνησα, κυρά της Kαλαµάν / µες στο λαγκάδι, το φτωχό σου εκκλησάκι
∆ώρα δεν είχα να προσφέρω ακριβά / γι’ αυτό σου άναψα µονάχα ένα κεράκι
 
Εσύ εδιάλεξες αυτή την ερηµιά / κι έκανες θαύµα στις φτωχές, αγνές ψυχές σου
Είχες για στόλισµα, τριγύρω τα βουνά / και τις πανέµορφες και πράσινες µυρτιές σου
 
Κάποτε, βάρβαροι φανήκαν στα βουνά / Είδαν και θέλησαν να σφάξουν τα παιδιά σου
Μα εσύ τα σκέπασες µε αυτή τη καλαµιά [12] / που από τότε έχει πάρει το όνοµά σου

Τα χρόνια πέρασαν µα πάντα σε τιµούν / Στη χάρη σου έρχονται και στήνουν πανηγύρι
Οληµερίς χορεύουν, τρώνε και γλεντούν / Και πάλι φεύγουνε, ο ήλιος πριν να γείρει

Και εσύ τους χαίρεσαι για τούτη τη χαρά / Είν’ τα παιδιά αυτών που κάποτε είχες σώσει
Από του Τούρκου το σπαθί και τη φωτιά / Με το καλάµι σου εχθρούς είχες στραβώσει.

[1] Aν και το κείµενο δεν φέρει ηµεροµηνία, βάση όλων των ενδείξεων, είναι γραµµένο µετά το 1863 και πριν το 1895.

[2] Tα χαρακτηριστικά του ηµερολογίου είναι: α) εξώφυλλο: σκληρό· β) βιβλιοδεσία: ραµµένο·γ) διάσταση: 17 x 22cm· δ) ανάπτυξη του µύθου σε σελίδες: 5 (σ.21-25)· ε) ανάπτυξη του µύθου σε αράδες: 107.

[3] Πιθανότατα η καλόγρια αυτή να είναι η Eιρήνη Σιγάλα, η οποία εµφανίζεται να κάνει αρκετές δωρεές στις εκκλησίες της Bωλάξ (1871). Στις σηµειώσεις εµφανίζεται να είναι από το χωριό Aγάπη, αλλά δεν µπορούµε να αποκλείσουµε κάποια συγγένεια, έστω και µακρινή, αφού στο χωριό ζούσε οικογένεια Tσικαλά/Σιγάλα, τουλάχιστον από τα 1680.

[4] Στα ελληνικά στο κείµενο.

[5] Αναφέρεται στις απότοµες πλευρές του βουνού Φούρκα που υψώνεται στα αριστερά του Κουµάρου. Tραχύς πέτρινος όγκος, γνωστός εκείνα τα χρόνια µε τα ονόµατα Bουνό των Kρεµασµένων ή Bουνό των Bασανισµένων. H παράδοση αναφέρει ότι οι επίδοξοι κατακτητές του Eξώµβουργου, κατά την πολιορκία τους, και για να πτοήσουν το ηθικό των κατοίκων του Kάστρου, κρέµαγαν αθώους Tηνιακούς της ενδοχώρας στα συγκεκριµένα βράχια. Ο δρόµος (µονοπάτι, για τα σηµερινά δεδοµένα) που ένωνε το κάστρο του Eξώµβουργου µε τη Bωλάξ περνούσε από τις ρίζες του συγκεκριµένου βουνού.

[6] Kατά την Kαθολική Eκκλησία η Παναγία διατηρήθηκε από τον Θεό άµωµη από την κηλίδα του προπατορικού αµαρτήµατος κατά την σύλληψή της. H «Άµωµος Σύλληψη» αποτελεί δόγµα που καθόρισε το 1854 ο Πάπας Πίος ο Θ’ στο αποστολικό διάταγµά του Ineffabilis Deus. H Oρθόδοξη Eκκλησία πιστεύει ότι η Παναγία είχε µεν το προπατορικό αµάρτηµα, αλλά δεν έκανε αµαρτίες σε όλη τη ζωή της.

[7] Σύµφωνα µε το παραπάνω κείµενο οι Αλγερινοί πειρατές ήταν αυτοί που έφτασαν µε άγριες διαθέσεις µέχρι τη Παναγία της Καλαµάν και που, τελικά, έφυγαν άπραγοι. Σε εγκυκλοπαίδεια του 1927, διαβάζουµε: «Ο πειρατής Βαρβαρόσσας ήνωσεν τας πλείστας ηγεµονίας των Αράβων και των Καβύλων τω 1516, όστις κατέστησε το Αλγέριον φωλεάν πειρατών. Τούτον διεδέχθη ο αδελφός του Γερεδίν, τούτον δε άλλοι πειραταί. Οι Αλγερίνοι κατέστησαν τότε η µάστιξ της Μεσογείου. Εξώπλιζον πλοία, τα οποία επετίθεντο κατά των εµπορικών. Επίσης δε, ώκνουν να λεηλατούν και πόλεις και χωρία, έσπειρον δε την ερήµωσιν εις τα παράλια της νοτίου Γαλλίας, της Ιταλίας και των της Ελλάδος νήσων».

Για αιώνες οι Αλγερινοί πειρατές λυµαίνονταν το Aρχιπέλαγος. Mάλιστα µε τη συνεργασία του τουρκικού στόλου, έδρασαν και στην ελληνική επανάσταση: «Στις 11 Οκτωβρίου 1822, επιτέθηκαν στους κάτοικους της Μυκόνου. Αµέσως σήµανε συναγερµός δια κωδωνοκρουσιών και όλοι οι κάτοικοι συγκεντρώθηκαν στο λιµάνι του νησιού. Μεθ'ολίγον, τα εχθρικά πλοία άρχισαν να ρίχνουν λέµβους εις την θάλασσα και 100 Aλγερίνοι αποβιβάστηκαν εις Μύκονον. Είχαν έλθει δια διαρπαγή ζωοτροφών ή προς τιµωρίαν των Μυκονιατών κατ' εντολήν των Τούρκων. [...] Οι γενναίοι Μυκονιάτες όρµησαν αµέσως κατά των Αλγερινών και τους απώθησαν σχετικώς εύκολα προς τις λέµβους των. ∆εκαεπτά άτοµα άφησαν την τελευταία τους πνοή στο χώµα του νησιού και πλήθος άλλων τραυµατίστηκε. [...] Ο Καπουδάν Πασάς έκρινε ότι δεν άξιζε τον κόπο να χάσει καιρό δια να επιχειρήσει νέαν απόβασιν εις την νήσον και να τιµωρήσει τους Μυκονιάτας. Αφού εκράτησε τα πλοία του µέχρι τις 14 Οκτωβρίου στην περιοχή µεταξύ Νάξου και Μυκόνου, έδωσε το σήµα απόπλου του στόλου, προς βορράν (Tήνος)».

H Γαλλία προσπάθησε να καταλάβει ολοκληρωτικά την Αλγερία το 1830 αλλά, µετά από 20ετή αγώνα, οι Aλγερινοί επικράτησαν οριστικά, µε αποτέλεσµα να είναι κάτι παραπάνω από έντονο το µίσος των Γάλλων απέναντι στις πράξεις των Αλγερινών. ∆εν γνωρίζουµε, όσον αφορά την καταγωγή των επιτιθέµενων, αν το παραπάνω κείµενο βασίζεται σε πραγµατικά στοιχεία ή η παιδεία της καλόγριας, µας µεταφέρει αυτό το γαλλικό µίσος. Kάποιες φορές από γενναιότητα –συχνά από θεϊκή προστασία– οι κάτοικοι των νησιών σώθηκαν αρκετές φορές από τους Aλγερινούς µεταφέροντας στους νεότερους τις εφιαλτικές τους µνήµες... Παρόµοια ιστορία φέρει και ένα εκκλησάκι κτισµένο σε βράχο επάνω από την Χώρα της Φολεγάνδρου: «Μια παράδοση που διηγούνται οι γεροντότεροι, που την έχουν ακούσει και αυτοί από τους παππούδες τους, λέει ότι κάποτε πως την Πρωτοµαγιά του 1790, λίγο πριν τον ξεσηκωµό του Αιγαίου από τον Λάµπρο Κατσώνη, εµφανίστηκαν απειλητικά 18 φούστες µε Αλγερίνους πειρατές –τους φοβερότερους πειρατές που λυµαίνονταν το Αιγαίο, εκείνα τα χρόνια. Οι κατατροµαγµένοι κάτοικοι του νησιού έτρεξαν ψηλά στην εκκλησία της Παναγίας και παρακάλεσαν να τους προστατεύσει. Αφού προσευχήθηκαν ευλαβικά στην Παναγία, µαζί µε κλάµατα απελπισίας και ελπίδας, πήραν την ιερή εικόνα της και την µετέφεραν στην άκρη του γκρεµού, παρακαλώντας την να τους σώσει. Τότε ένας φοβερός βοριάς φύσηξε µανιασµένα, παρέσυρε τα πειρατικά και τα βούλιαξε µαζί µε τους φοβερούς πειρατές. Σώθηκε µόνο ένας χριστιανός αιχµάλωτος που κολύµπησε προς την στεριά. Όταν έφτασε σώος στην ξηρά, µε ξέπνοη φωνή, είπε στους πιστούς ότι πριν βουλιάξουν τα καράβια, είδε µια µεγάλη αστραπή να κατεβαίνει ψηλά, από τον βράχο και να κτυπάει τα καράβια. Όλοι τότε, απέδωσαν το γεγονός σε θαύµα της Παναγίας [...]».

[8] Στο κείµενο, εκ παραδροµής «ανατολή».

[9] Στο κείµενο, «qu'on appele au Levant Calamià».

[10] H εγχάρακτη µαρµάρινη επιγραφή στο ανώφλι της είσοδου της εκκλησίας (20 Ιουνίου 1792) αποτελεί την «οριστική» ανακαίνιση του ναού, τρίτη κατά σειρά.

[11] Yπάρχει και στην Tήνο Aγία Yπακοή. Bρίσκεται στην Kαλλονή µε το όνοµα Aγία-Πακλή.

[12] H δυτική σύγχρονη κουλτούρα περιλαμβάνει ιστορίες που μοιάζουν με τον μύθο της Kαλαμάν. Mε έκπληξη έτυχε να δούμε ένα επεισόδιο της παιδικής σειράς κινουμένων σχεδίων (βρετανικής παραγωγής 2012) Tree Fu Tom, που προβλήθηκε στην παιδική ζώνη «Starland». Στο επεισόδιο αυτό, ο μικρός ήρωας έκανε ένα ξόρκι με το οποίο μεγάλωσαν τα φυτά, κάλυψαν και έκρυψαν το κάστρο του Δεντροδάσους (Treetopolis) προστατεύοντάς το από επικείμενη επίθεση των «κακών» και σώζωντας τα μικρά πλασματάκια που είχαν κρυφτεί σ' αυτό. (Star TV, Σάββατο 20.08.2015, ώρα προβολής 09:20).

Αποδίδουμε για πρώτη φορά στα ελληνικά, τον μύθο της «Παναγίας των Καλαμιών», όπως αυτός εμφανίζεται μέσα από ένα καλογραμμένο μικρό τετράδιο που φυλάσσεται στη Μονή των Ουρσουλινών στα Λουτρά.

Στο σημαντικό αρχείο της μονής των Ουρσουλινών στα Λουτρά, έχει σωθεί ένα πολύ καλά διατηρημένο και ευανάγνωστο τετράδιο που αναφέρεται στους θρύλους της Παναγίας του Βρυσιού (Ταραμπάδος), της Φανερωμένης (Στενή) και της Καλαμάν (Βωλάξ). Δώσαμε τις σελίδες που μας ενδιαφέρουν στον Zακ για να της μεταφράσει (πρώτο δεκαήμερο 2012) και αυτός ανταποκρίθηκε με ευχαρίστηση. συνέχεια...

Από τις δυο καλόγριες που ζούσαν ακόμη –και που κατά το ήμισυ ήταν από το Βωλάξ– αναπαύτηκε η μία, στις 29.12.2010. Ήταν η σεμνή Αδελφή Ουρσουλίνα Joséphine–Marie. Η μητέρα της ήταν από την οικογένεια του προπάππου και αδελφή του Fr. Athanase. Ας αναπαυθεί εν ειρήνη η ψυχή της.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει το κείμενο-βιογραφικό της ίδιας της καλόγριας που μας φέρνει πιο κοντά σε μια άλλη δύσκολη και αγνή εποχή. Ας διαβάσουμε εκτεταμένα αποσπάσματα από τα πρώτα χρόνια της ζωής της:

«Ονομάζομαι Αδελφή Ζοζεφίνα Δελλατόλα. Σας γράφω για να μάθετε πως πέρασα στην Τήνο και την Νάξο. Ήμασταν δώδεκα παιδιά στην οικογένειά μας. Ήταν να πάνε δύο από τ' αγόρια για παπάδες, όμως, δεν είχε σεμινάριο στην Ξυνάρα. Ο Πέτρος δεν μπόρεσε να πάει να γίνει παπάς. Ο Αντώνιος (Fr. Athanase), δώδεκα χρονών, πήγε στους Frères Maristes που, τότε, παίρνανε παιδιά στο σχολείο.

»Εγώ ήμουν στο σπίτι και βοηθούσα την οικογένειά μου. Πήγαινα στο Δημοτικό Σχολείο, στα Λουτρά, που ήταν οι καλόγριες Ουρσουλίνες. Μου άρεσε πολύ να γίνω καλόγρια. Είχε, τότε, το 1939, εξήντα δύο καλόγριες, με ηγουμένη την Mère Ignace και παίζανε σε δύο αρμόνια, το ένα σταματούσε και άρχιζε το άλλο. Μου άρεσε πάρα πολύ η μουσική και με τραβούσε να γίνω καλόγρια.

»Με ζητούσαν για παντρειά, αλλά εγώ δεν ήθελα. Τότε παίρνανε κορίτσια, για να βοηθάνε μέσα στο σχολείο. Μια μέρα, μου είπε η δασκάλα μας: «έμαθα πως θα παντρευτείς», και της είπα: «εγώ δεν επιθυμώ να παντρευτώ». Μου είπε τότε, ότι «θα σου δώσω μια κοπέλα για να πάτε στα Μοναστήρια που είναι και το πανηγύρι του Αγίου Ιωσήφ, να τον παρακαλέσετε. Αν ο Θεός θέλει να γίνεις καλόγρια, ας γίνει το θέλημά Του». Πήγα με πολύ μεγάλη πίστη και αγάπη.

»Γύρισα, ύστερα, στο σπίτι και το ανέφερα στην μητέρα μου. Εκείνη, μου είπε «ό,τι θες, να το κάνεις, διότι είναι καλό», αλλά, «να το πεις στον μπαμπά σου». Εκείνος, όμως, δεν ήθελε. Ούτε τα αδέλφια μου, τα μεγάλα, το ήθελαν. Άλλα μια μέρα, ξαναπήγα στον μπαμπά μου, όταν γύρισα από το σχολείο των Λουτρών, και του το ξαναείπα. Ο μπαμπάς μου είπε: «αφού το θες τόσο, πήγαινε και αν δεν πετύχεις να μας γράψεις σε έναν μήνα».

»Αφού πέρασε ένας μήνας μού έγραψε η οικογένειά μου γράμμα και με ρωτούσε: «Τι σκοπεύεις να κάνεις;» Απάντησα πως είμαι πολύ ευχαριστημένη και θα παραμείνω για καλόγρια. Ήταν η χάρη του Αγίου Ιωσήφ, που τον είχα παρακαλέσει με πίστη, και οι γονείς μου, μου επέτρεψαν να γίνω καλόγρια, αφού το ήθελα τόσο πολύ. Αμέσως ενημέρωσα τις καλόγριες για την απόφασή μου.

»Πριν φύγω για την Νάξο, πήγα με την μαμά μου στην Χώρα για να αγοράσουμε την προίκα μου. Κάθε Τρίτη είχε πλοίο για την Νάξο. Με πήρε ο μπαμπάς μου και κατεβήκαμε στην Χώρα για να περάσουμε στην Νάξο. Στο λιμάνι, όμως, υπήρχε η φήμη ότι θα γίνει πόλεμος. Μετά από αυτό, εγώ δεν ήθελα να απομακρυνθώ από την οικογενειά μου, γιατί είχα τέσσερα αδέλφια που θα έπρεπε να πάνε στον στρατό. Αν έφευγα και γω θα στεναχωρούσα τους γονείς μου, αφήνοντάς τους μόνους. Έμεινα μία εβδομάδα στο σπίτι μας. Είπανε ότι ησυχάσανε τα πράγματα και δεν είχαμε πόλεμο. Στην εβδομάδα που έμεινα σπίτι μου, είχα μια έντονη επιθυμία να φύγω στην Νάξο. Τότε, ο μπαμπάς μου, με πήρε την επόμενη βδομάδα και με πήγε στις καλόγριες στην Νάξο. Φεύγοντας ο πατέρας μου για την Τήνο, κατέβηκα στο λιμάνι να τον αποχαιρετήσω. 

»Για να φτάσει κάποιος στο πλοίο, πήγαινε με βάρκα από το λιμάνι στο καράβι επάνω. Μέσα στη βάρκα που έφευγε για να πάει στο πλοίο, ο πατέρας μου έκλαιγε και με αποχαιρετούσε με το μαντήλι, με μεγάλο πόνο. Εγώ, όμως, άντεξα και δεν έφυγα μαζί του. Ήταν τόσο έντονη η επιθυμία μου να γίνω καλόγρια. Όμως, ο πόνος του αποχαιρετισμού έμεινε μέχρι σήμερα, βαθειά μέσα στην καρδιά μου.

»Τότε, με πήρε στο σπίτι της μια γνωστή μου οικογένεια για να συνέλθω. Αργότερα, με συνόδεψαν στις καλόγριες όπου με ντύσανε με ένα βελάκι. Μετά από λίγο καιρό, ήρθαν και άλλα έξι κορίτσια από την Τήνο για να γίνουν και αυτά καλόγριες. Γίναμε επτά νέες, αλλά σε ένα χρόνο κηρύχτηκε ο πόλεμος. Τα έξι κορίτσια έφυγαν για τα σπίτια τους, και έτσι έμεινα η μόνη καινούργια και έκλαιγα. Με πήρανε τότε οι καλόγριες και με παρηγορούσαν. Θα μείνω ευχαριστημένη, μου είπαν, αν μείνω μαζί τους.

»Και ενώ άρχισαν τα μαθήματα και η ενημέρωση για να γίνω καλόγρια, τα τέσσερα αδέλφια μου έφυγαν στο μέτωπο. Η μαμά μου έκανε νηστείες και προσευχές στον Θεό να μην πάθουν τίποτα και να γυρίσουν γρήγορα στην οικογένεια. Ευτυχώς, οι προσευχές της εισακούστηκαν και τα παληκάρια μας γύρισαν κάποτε στο σπίτι, αφού κινδύνεψαν πολλές φορές.

»Με τον πόλεμο το σχολείο έκλεισε και τα κορίτσια φύγανε. Ήρθε ξένος στρατός για να κρυφτεί στο μοναστήρι και εγκαταστάθηκε στο σχολείο. Οι καλόγριες, και γω μαζί, τους περιποιούμασταν, τους πλέναμε τα ρούχα, τους ράβαμε. Εκείνοι, σε αντάλλαγμα, μας προσέφεραν το ψωμί της ημέρας και σούπα με πάστα.

»Κατόπιν ήρθαν οι Γερμανοί. Μας πρότειναν να φύγουμε από το μοναστήρι γιατί θα έριχναν βόμβες και θα το γκρέμιζαν. Φύγαμε, μαζί με τον στρατό των Ιταλών, και πήγαμε σε ένα μικρό σπιτάκι που βρισκόταν στον κήπο. Μαζί, πήραμε την Αγία Ευχαριστία από την εκκλησία. Τέσσερις καλόγριες, μαζί και γω, πήγαμε στο χωριό Μέλανες και μαζεύαμε τις ελιές του μοναστηριού. Βγάζαμε χόρτα και τρώγαμε. Επειδή, δεν υπήρχαν κρεββάτια για τις καινούργιες καλόγριες, πήραμε τα τσουβάλια, που βάζαμε τις ελιές, και βάλαμε μέσα ξερά χόρτα και κάναμε αυτοσχέδια στρώματα. Κοιμηθήκαμε, εμείς οι πρώτες, καταγής πάνω σ' αυτά και βάλαμε τις καινούργιες στα κρεββάτια μας να κοιμηθούν. Κάθε μέρα, ακούγαμε με φόβο και οδύνη τους βομβαρδισμούς κατά του μοναστηριού μας, στην Νάξο. Όταν τελείωσε το κακό, μας ειδοποίησαν να πάμε. Φθάσαμε και αντικρύσαμε ένα ερείπιο να καίγεται. Σπίτι γκρεμισμένο χωρίς πόρτα, παράθυρα και τζάμια. Πήραμε αμέσως χάρτινες κούτες και τις βάλαμε για τζάμια. Κουβαλούσαμε νερό με κουβάδες, για να σβήσουμε την φωτιά, ενώ, δεν είχαμε τίποτα να φάμε...

»[...] Τελείωσε πια ο πόλεμος. Πολύ συχνά μας επισκέπτονταν γάλλοι εκδρομείς και μας έφερναν τρόφιμα, και μεις τους περιποιούμασταν. Μας βοήθησαν οι Γάλλοι με χρήματα για να ξαναφτιάξουμε το σπίτι. Όταν άνοιξε το σχολείο ήρθαν περίπου ογδόντα κορίτσια εσωτερικά, πλουσίων οικογενειών. [...] Tότε άλλαζαν και τα βαφτιστικά μας ονόματα, και από Ελένη ονομάστηκα Ζωζεφίνα.

»[...] Το 1999 ήρθα στην Αθήνα για να με δει γιατρός. Πέρασαν τα χρόνια και η υγεία μου κλονίστηκε. Από τότε παραμένω στο Μαρούσι, Στρατηγού Σαράφη 6, με άλλες ηλικιωμένες καλόγριες, με την βοήθεια κατάλληλου προσωπικού. Είμαι πολύ ευχαριστημένη κοντά στις ηλικιωμένες αδελφές μου.

»Εγώ τα διηγήθηκα, όπως τα θυμόμουνα και η κ. Χριστίνα Ι. Σπήλιου, η νοσοκόμα μας, τα έγραφε. [...]

Ιωσηφίνα Δελλατόλα»

Η άλλη, η Agnès (Ξενοπούλου), είναι Soeur de St. Joseph και ζει στον Πειραιά. Ο πατέρας της κατάγεται από το χωριό μας και το σπίτι της οικογένειάς της ήταν το σημερινό σπίτι του Γεωργίου Ιακ. Βίδου.

Για την μεταφορά: dvidos, 7-2015

Το 1998, σε μια αξιομνημόνευτη έρευνα που κράτησε κάποια χρόνια, ο εφημέριος Καλλονής π. Αντώνιος Φόνσος, προσπάθησε να καταγράψει τις Ουρσουλίνες και τις Φραγκισκανίδες των Σπιτιών. Ιδιόρρυθμες, δηλαδή, καλόγριες που δεν έμεναν σε μοναστήρια αλλά στα σπίτια τους. Με βάση αυτήν την έρευνα θα αναδείξουμε τον σημαντικό αριθμό καλογραιών που γεννήθηκαν και έμειναν στο χωριό Βωλάξ.

Σίγουρα, υπάρχουν και άλλες που δε θα γίνουν ποτέ γνωστές (όπως παρατηρεί ο π. Μάρκος Φώσκολος), αφού τα ονόματά τους δεν καταγράφτηκαν κάπου ή χάθηκαν τα σχετικά βιβλία και έγγραφα. Άλλων πάλι, θα έρχονται σιγά-σιγά στην επιφάνεια και θα προστίθενται στον μακρύ κατάλογο. Ήδη, ο π. Φώσκολος σε άρθρο του στα Τηνιακά Μηνύματα #247, προσέθεσε την Φραγκισκανίδα μοναχή Ελισσάβετ Φοσκαρίνη που έζησε στο δεύτερο μισό του 17ου αιώνα.

Ουρσουλίνες Μοναχές H Αγ. Αγγέλα Μερίτσι (1474-1540) είναι η ιδρύτρια του Τάγματος των Ουρσουλινών Μοναχών [1]. Ήταν το 1630 όταν άρχισαν διαπραγματεύσεις εκ μέρους των Ιησουϊτών και του Αρχιεπισκόπου της Νάξου ώστε να εγκατασταθούν εκεί μοναχές Ουρσουλίνες και να διαπαιδαγωγούν κορίτσια. Οι πρώτες προσπάθειες πού έγιναν μέσα στη δεκαετία 1660-1670 δεν καρποφόρησαν. Τελικά, οι πρώτες Ουρσουλίνες που έφτασαν στη Νάξο και εγκαθίδρυσαν το πρώτο μοναστήρι στον ελληνικό χώρο, δεν ήταν ξένες αλλά τηνιακές. Ακόμη και οι Ουρσουλίνες της Σύρου, στην πρώτη φάση της ιστορίας τους, δηλαδή στην περίοδο προετοιμασίας και δοκιμής πριν την ένταξη στο τάγμα, υπάγονταν στην Τήνο.

Οι Ουρσουλίνες ξεκίνησαν να υφίστανται στην Τήνο στις 15.07.1704, όχι με τη μοναστηριακή μορφή, αλλά με αρχικό ιδιόρρυθμο σχήμα, δηλαδή διαμένοντας μόνες στο σπίτι τους [2]. Από την Αγ. Αγγέλα είχε επικρατήσει να ονομάζονται Αγγελίνες όσες διέμεναν στα σπίτια τους, σε αντίθεση με τις Ουρσουλίνες μοναχές που ζούσαν εσώκλειστες στο Μοναστήρι των Λουτρών. 

Η ιδέα να ιδρυθεί το Τάγμα με αυτήν τη μορφή ήταν του ηγούμενου της μονής Ιησουϊτών του Κάστρου π. Χριστόφορου Foresti και την πρότεινε στον επίσκοπο του νησιού Φρα Πέτρου Μάρτυρα Ιουστινιάνη, ο οποίος έδωσε αμέσως τη συγκατάθεσή του (1704). Στις 15.03.1719 ο επίσκοπος Νικόλαος Σιγάλας αναφέρεται στιςΦραγκισκανίδες Μοναχές που είναι γύρω στις 40 και γράφει ότι άλλες 22 δεν έχουν clausura (άβατο) και ζουν στα πατρικά τους σπίτια [3]. Το 1783 οι Ουρσουλίνες μοναχές είχαν φτάσει ήδη τις 56. 

Από το Βιβλίο Θανάτων των Ουρσουλινών μοναχών (1702-1894) βρίσκουμε τις:
1. Ελένη ... [;-1784]
«Die 30 Novembris 1784 Volacos - Elena Orsolina fu seppellita nella Chiesa di d. a Villa munita di tutti i sacramenti». [εγ. 30.11.1784]
2. Ελένη Φοσκαρίνη του Αντωνίου [...-1843]
«17 Gennaio 1843 Volacus - Mori Elena figlia del g.m Antonio Foscarini, Monaca Orsolina e fu seppelita la.» [εγ. 17.01.1843] Κάποια φορά την βρίσκουμε, προφανώς και εκ παραδρομής, ως Κλεμεντίνη. 
3. Μαργαρίτα Φυρίγου [1800-1876]
«Volacco - Mori Suora Margarita Ferigo d anni 76 e fu sepolta a Lutra nel sepolcro delle Monache nell Agosto del 1876». [AKT, φακ. 38, εσ. 4, φ. 49, 08.1876]
(Υπάρχει και αναφορά για κάποια καλόγρια Φυρίγου χωρίς μικρό όνομα. Πιθανώς αναφέρεται στην Μαργαρίτα Φυρίγου.) [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 10.10.1834]. Ενώ, έχουμε βρει και ένα προικοσύμφωνο της μοναχής Φυρίγου του Γεωργίου και της Ελένης [φ. 49-50, 10.10.1834]. Άραγε πρόκειται για την ίδια;
4. Μαρία Φυρίγου [1816-1883]
«9 Gennaro 1883 Volaco - Mori in Volaco S. Maria Ferigo d' anni 67 quasi all' improvisto e fu sepolta nella Chiesa nostra di Lutra». [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, φ. 63, 9.01.1883]
Υπάρχει και άλλη αναφορά: [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 1845] ενώ, έχουμε βρει το προικοσύμφωνο της μοναχής Μαρίας Φυρίγου, του Ιωάννη και της Μαρίας το γένος Βεντούρα [φ. 63-64, 1845]. Άραγε πρόκειται για την ίδια;
5. Ελισάβετ (Ζαμπέτα) Καλουμένου [...-1876]
«26 Marzo 1886 Volax - Mori in Volax suor Elisabetta Calumeno, di anni... Due giorni prima della morte fece i voti di divozione, e fu sepolta nella nostra chiesa». [AKT, φακ. 38, εσ. 4, φ. 71] (εγγ. 26.03.1876)
Υπάρχουν και άλλες αναφορές: [AKT, φακ. 38, εσ. 4, 27.10.1847 και φακ. 52, φ. 77, 15.06.1863 και στο Libro Maestro της Βωλάξ, με το όνομα Zabeta, 1856] Εξάλλου, υπάρχει εκτίμηση περιουσίας της μοναχής Ελισσάβετ Νικολάου Καλουμένου. [φ. 71-72, 27.10.1847] Τη συνέταξε ο ιερέας Ιωάννης Βαπτιστής Κορίνθιος, εφημέριος Κτικάδου.

Από τα χρονικά Cronaca delle Orsoline Indigene 1818-1945, βρίσκουμε τις: 

6. Αννέτα Φυρίγου του Ανδρέα [1868-1922] [εγ. 26]
«1922 - Εις τας 10 του μηνός τούτου Ιουλίου απέθανε η Αδελφή Αννέττα Φιρίγω εκ του Χωρίου Βολάξη. Εκ της παιδικής αυτής ειληκίας ήτο ευλαβής και αποσυρμένη. Εδούλευσε εις την Κωνσταντινούπολιην διάφορα έτη με φρονιμάδα και καλόν παράδειγμα. Αφιερώθει εις το Τάγμα της Αγ. Ούρσουλας εις ηλικίαν 25 ετών, εις τα 1893 ενεδύθει το Ιερόν Φόρεμα και εις το 1901 έλαβε τα Ιερά Ταξήματα. Ήτον πάντοτε επιμελής και πρόθυμη εις όλα τα καθήκοντα του Τάγματος και ακριβεστάτη εις την υπακοήν και διαφύλαξη του Κανονισμού. Υπέφερε πολυχρόνια βάσανα και πληγάς. Μετέβει εις το εν Σύρω γαλλικόν νοσοκομείον των Καλογραιών του ελέους όπως εύρει βελτίωσιν των βασάνων της. Αλλά μετά 20 ημέρας ο Κύριος την εφώναξε εις την αιώνιαν ζωήν με άγιον θάνατον αφήσας μεγάλα παραδείγματα αγίων αρετών. Ενταφηάσθει εις την αιώνιαν ζωήν με άγιον θάνατον αφήσας μεγάλα παραδείγματα αγίων αρετών. Ενταφηάσθει εις την άνω Σύρον εις τον Τάφον των Καλωγραιών Ουρσουλινών.» [10.07.1922]
7. Ειρήνη Φυρίγου του Ανδρέα
Στην απογραφή του χωριού στις 6.08.1932 [εγ. 19] βλέπουμε μια Ειρήνη Φυρίγου του Ανδρέα και της Αννέτας. (υπάρχει σχέση με τη Ειρήνη Φυρίγου του Νικολάου; βλ. πιο κάτω)
8. Μαριέττα Ξενοπούλου [1862-1942]
«Εις τας 30 Σεπτεμβρίου 1942 απέθανε η αδελφή Μαριέττα Ξενόπουλου εκ του Χωρίου Βόλακος. Εκατοίκησε πολλά έτη εις τα Λουτρά εις το σπήτι της Συντροφίας υπηρέτη την Εκκλησία και τους Πατέρας Ιησουίτας. Είχε μερικήν αρετήν αδελφικής αγάπης, με μεγάλην καρδιάν επεριποιήτο όσας έμειναν εις το σπίτι δίδωσα εις όλας εκδούλευσιν και βοήθειαν. Ήτο δια όλας χάρι και παριγορία. Ασθένεισε εις έσχατην ηλικίαν επαρεδόθη εις μιαν ανιψυάν της, υπόφερε με υπομονήν τα βάσσανά της, η παριγορία της εις το τέλος της ζωής της ήτον ο Ιερεύς και προσευχή. Εζήτησε και έλαβε τα άγια Μηστήρια συμορφωμένη εις το Θείον θέλημα παρέδωκε το πνεύμα της εις τον Θεόν εις ηλικίαν 79 ετών και 6 μηνών. Σύμφωνα με το βιβλίο Θανάτων Ενορίας Αγ. Αγαπητού, ΙΙ, φ.213, πέθανε στο Αγάπη: «Σωτήριο έτος 1942, 30 Σεπτεμβρίου, πέθανε η Μαρία (ή Μαριέττα) Ξενοπούλου του Αντωνίου, μοναχή Ουρσουλίνα, σε ηλικία 80 ετών, γεννήθηκε και βαπτίσθηκε στη Βωλάξ, παρέδωσε το πνεύμα της σ' αυτό το χωριό (Αγάπη). Την έθαψαν στα Λουτρά.» (εγγ. 30.09.1942) [Libro Maestro, αρ. εγ. 21, υπάρχει στην απογραφή τις 18.08.1911] Εκ παραδρομής αναφέρεται ότι γεννήθηκε το 1867 [Απόστολος Μωραΐτης, Δήμος Σωσθενίου Τήνου - Οδοιπορικό Μέσα στο Χρόνο, Αθήνα 1994, σελ. 249] Την βρίσκουμε και στην απογραφή της 18.8.1911 [εγ. 5] 

Φραγκισκανίδες Μοναχές Για τις μοναχές του λεγόμενου Τρίτου Τάγματος του Αγ. Φραγκίσκου(Φραζεσκάνες τις ονόμαζαν οι ντόπιοι) γνωρίζουμε πολύ λίγα στοιχεία. Για τις Φραγκισκανίδες ήταν υπεύθυνοι οι πατέρες Φραγκισκανοί της αντίστοιχης μονής στη Μέση. Το αρχείο, δυστυχώς καταστράφηκε από πυρκαγιά στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η ίδρυση δυο γυναικείων μοναχικών ταγμάτων στο ίδιο νησί, με παραπλήσιο Κανονισμό και τρόπο ζωής, έφερε ανταγωνισμό μεταξύ των δυο ανδρικών Ταγμάτων καθοδηγητών. Έγγραφο του πατέρα Gianlorenzo da Sora, προς τον επίσκοπο της Τήνου Βικέντιο de Via, συντεταγμένο στις 3.07.1773 μας πληροφορεί ότι οι Φραγκισκανίδες μοναχές άρχισαν την ύπαρξή τους στο νησί της Τήνου το 1614. Το 1719 υπάρχουν 40 περίπου μοναχές όχι έγκλειστες. Η κάθε υποψήφια μοναχή όφειλε, από τον Κανονισμό των Ταγμάτων τους, να κατέχει ορισμένα περιουσιακά στοιχεία με τα οποία θα εξασφάλιζε τα απαραίτητα προς το ζην. Πολλά απ' αυτά τα έγγραφα περιέχονται στο ΑΚΤ φάκελος 38, εσ.4 (σύνολο 97 εγγράφων) καθώς και κάποια άλλα συμπληρωματικά (όπως διαθήκες, δωρεές, λεγάτα κ.α.) μας δίνουν αρκετές πληροφορίες και για το δεύτερο γυναικείο μοναχικό τάγμα.

1. Ελισσάβετ Φοσκαρίνη του Ιακώβου
Η Αδελφή Ελισσάβετ, αποφάσισε σε νεανική ηλικία, αφού ζούσαν οι γονείς της, να ενδυθεί το ράσο του Αγ. Φραγκίσκου. ο πατέρας της Ιάκωβος Φοσκαρίνης του ποτέ Ανδρέα και η σύζυγός του Αννέζα, συνέταξαν το προικοχάρτι της. Το κείμενο έχει ενδιαφέρον και για τα τοπωνύμια της περιοχής:
«Στο όνομα του Χριστού Αμήν. 1755, στις 8 Μαρτίου, στο χωριό Βωλάξ, στο σπίτι του Ιακώβου Φοσκαρίνη του ποτέ Ανδρέα, με την Αννέζα τη σύζυγό του, οι οποίοι επιθυμώντας η κόρη τους η λεγόμενη Ελισσάβετ να ενδυθεί το φόρεμα του σεραφειμικού Αγ. Φραγκίσκου με την ευλογία του Κυρίου του Θεού και τη δική τους, της υπόσχονται ως προίκα όσα ακολουθούν δηλαδή, στη θυγατέρα τους τη λεγόμενη Ελισσάβετ: Το κτήμα στο Άσπρο Βουνί που συνορεύει ο Βαπτιστής Βιδάλ και ο Γιώργης Ασκαθάρης. Επίσης στη θέση Κορακιά, το κτήμα με κήπο και με όλα του τα δέντρα, όπως βρίσκεται, και που συνορεύει ο Γιάννης Φοσκαρίνης και ο Τζώρτζης Φερίγος. Επίσης την αμμουδαριά στη θέση Καλαξινά, μια παραγκεριά που συνορεύει ο Γιώργης Γκίζης και ο Αλεξανδρόπουλος. Στη θέση Ασκέλες, το κτήμα με τις μουριές που συνορεύει ο Γιάννης Καλούμενος και ο [...]. Επίσης, το κτήμα στον Βριάδο, εκείνο που έχω από τη μητέρα μου και που συνορεύει ο ίδιος ο υποσχόμενος και ο Γιάννης Καλούμενος, όπως βρίσκεται. Επίσης στο χωριό, το κτήμα της Αλωνίστρας που συνορεύει ο Γιώργης Φερίγος. Επίσης, στην ίδια τοποθεσία μια συκιά. Επίσης στη Σούπανη το κτήμα με τ' αμπέλι και τις συκιές που συνορεύει ο Πιέρος Τσικαλάς και ο Γιώργης Τσικαλάς. Επίσης το έξω σπιτάκι, όσο θα ζουν οι υποσχόμενοι, και μετά τον θάνατό τους θα μπορεί (η μοναχή) να έχει το μεγάλο σπίτι, οπότε θα πρέπει να αφήσει το μικρό. Επίσης όλα τα γυναικεία της ρούχα και μια καρυδένια κασέλα όπως βρίσκεται. Εγώ, ο Δον Πέτρος Βιδάλ εφημέριος της Βωλάξ, συνέταξα το παρόν και βεβαιώνω τα παραπάνω και ήταν παρόντες μάρτυρες ο Μάρκος Ξενόπουλος του Γιάννη και ο Ανδρέας Καλούμενος του Γιάννη». [ΑΚΤ, Ενοριακό Αρχείο Βωλάξ, φ. 3] Υπάρχει και άλλη μία αναφορά [ΑΚΤ, φακ. 38, εσ. 4, 14.05.1879]
2. Ελιζαμπέτα Καλουμένου του Γεωργίου
Το όνομά της μας το «δίνει» ο π. Αντώνιος Φόνσος [Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Β', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμ. 4ος, 2000, σελ. 128]. Το επώνυμό της το βρίσκουμε στην απογραφή της 6.08.1861, και στον κατάλογο καλογραιών [εγ. 78]
3. Ελένη Φοσκαρίνη του Ιακώβου
Προικοσύμφωνο της της μοναχής Ελένης Φοσκαρίνη του Ιακώβου και της Ειρήνης [φ. 166-167, 14.05.1879] Το πιστοποιητικό συνέταξε και υπέγραψε ο εφημέριος Λουτρών Αντώνιος Σιγάλας. Υπάρχει και συμπληρωματικό προικοσύμφωνο. [φ. 174-175, 14.05.1880] Υπάρχει στον κατάλογο καλογραιών. [εγ. 43]
4. Ειρήνη Φυρίγου του Νικολάου
Προικοσύμφωνο και πιστοποιητικό για την προίκα της Ειρήνης Νικ. Φυρίγου [φ. 180-183, 14.05.1886 και 29.05.1886] Το πιστοποιητικό συνέταξε και υπέγραψε ο εφημέριος Λουτρών Αντώνιος Σιγάλας. Την πρωτοβρίσκουμε στον κατάλογο καλογραιών [εγ. 57] ως Irene Nicol. Firigo. Στα βιβλία της Βωλάξ τη βρίσκουμε κι άλλες φορές [18.10.1902, στην περιοχή Περάματα, και 14.10.1905] 

Τέλος, Από μια εκτίμηση αξίας κτημάτων του Γιάννη Φοσκαρίνη, από το Νικολό Δελλατόλα,[φ. 10, 13.09.1789], υπάρχει αναφορά σε κάποια «ανώνυμη» μοναχή. Από τα τοπωνύμια μπορούμε να συμπεράνουμε πως κατάγεται από τη Βωλάξ. Δεν ξέρουμε όμως σε ποια μοναχή αναφέρονται.

[1] H Santa Angela Merici ταξιδεύοντας το 1524 στους Άγιους Τόπους στάθμευσε για λίγες μέρες στην βενετοκρατούμενη Κρήτηόπου και τυφλώθηκε. Συνέχισε το ταξίδι στους Άγιους Τόπους, ξαναβρήκε το φως της και επέστρεψε στη Ρώμη. Τον Νοέμβριο του 1535 επέλεξε 12 παρθένες και ίδρυσε το Τάγμα σε ένα μικρό σπίτι στην Μπρέσια. Το 1807 έγινε πλέον Αγία από τον Πάπα Πίο Η'.

[2] Ο επίσκοπος Τήνου Ιωάννης Κολλάρος, το 1819, σημείωνε σε ποιμαντορική επίσκεψή του: «Υπάρχουν ακόμα μερικές ευλαβείς γυναίκες ντυμένες με το φόρεμα της Αγίας Ούρσουλας και της Αγία Κλάρας, οι οποίες κάνουν απλούς όρκους. Οι πρώτες, με την άδεια του επισκόπου, διευθύνονται από τον Ηγούμενο των Ιησουϊτων, οι δεύτερες από εκείνον του Αγ. Φραγκίσκου, και με διάταγμα της Ιεράς Συνόδου, κατοικούν στα ιδιωτικά τους σπίτια, ζουν με τη μικρή προίκα τους και με τις διάφορες εργασίες τους. Αρκετές από αυτές κάνουν μάθημα στα μικρά κορίτσια στα διάφορα χωριά, έχουν κάποια ευθύνη στο να καθαρίζουν την Εκκλησία και προϊστανται κάθε βράδυ στην απαγγελία του Αγ. Ροδαρίου». [Hofmann, Tinos, σελ. 199-200] 

[3] «Οι Ουρσουλίνες Παρθένες κατοικούν μόνες στα ιδιωτικά τους σπίτια, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει άβατο, ούτε κοινοβιακή ζωή, και κάνουν απλούς όρκους αγνότητας, και όρκο παραμονής στο Τάγμα, δίχως όρκο φτώχιας και υπακοής». [Hofmann, ό.π. σελ. 139]

Πηγή πληροφοριών υπήρξαν:
π. Αντώνιος Φόνσος, Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Α', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμος 3ος, 1998, σελ.129
π. Αντώνιος Φόνσος, Ιδιόρρυθμες Καλόγριες στην Τήνο μέρος Β', Τηνιακά Ανάλεκτα τόμος 4ος, 2000, σελ.128
Απογραφή έμψυχου δυναμικού χωρίου Βωλάξ, 6.8.1861
Απογραφή έμψυχου δυναμικού χωρίου Βωλάξ, 18.8.1911
Libro Maestro di Vulaccus, 1849

Για τη μεταφορά: dvidos, 7-2015