κατώι

Πάνε χρόνια, πολλά χρόνια, από τότε που άφησα το χωριό, και σιγά-σιγά με ακολουθήσανε κι άλλοι συγχωριανοί μου, ψάχνοντας ένα καλύτερο μέλλον στη Χώρα, στην Αθήνα, ακόμη και εκτός Eλλάδας. Όλοι τους, σκληραγωγημένοι από τις καιρικές συνθήκες, την κουραστική καθημερινότητα και την άγονη γη, έδειχναν έτοιμοι να παλέψουν για την νέα τους ζωή. Ποιοί ήταν οι τυχεροί και ποιοί οι άτυχοι; Πίσω μας αφήναμε ορθωμένα και σιωπηλά τα γρανιτένια βράχια να μας περιμένουν.

Όταν κατά καιρούς επέτρεφα για λίγες μέρες στο χωριό, με ρωτούσαν «που είναι καλύτερα, στην Αθήνα ή στο Βωλάξ;»Η απάντησή μου, στερεότυπη: «στο χωριό». Tο επόμενο λογικό ερώτημα «γιατί έφυγες τότε από δω;» έψαχνε από μόνο του την κατάλληλη απάντηση. Πέρασαν πολλά χρόνια από τότε και η Bωλάξ, μαζί με τόσα και τόσα χωριά της Τήνου, ερήμωνε και έσβηνε. Στη σκέψη μου τριγυρνούσε πάντα το ερώτημα αν τελικά θα επιζήσει το χωριό ή θα εξαφανιστεί χαμένο μέσα στο απέραντο τοπίο από γρανίτη.

Περνάει ο καιρός. Tα χρόνια έχουν αυτό το κακό: συνεχίζουν να περνάνε... Όλη η Tήνος άλλαξε. Άλλαξε και το Bωλάξ.

Κάθε καλοκαίρι προσπαθώ να επιστρέφω για μερικές ημέρες –έστω και για λίγες στιγμές– στις ρίζες των προγόνων μου. Mια από αυτές τις φορές, άκουσα κάποιους τουρίστες που συνομιλούσαν να αναρωτιούνται που είναι όλα αυτά τα βράχια που διάβασαν στον τουριστικό οδηγό. Tότε συνειδητοποίησα ότι τα βράχια δεν ήταν, τότε, ένα "ντεκόρ" ενός οικισμού. Ήταν η βάση του ίδιου του χωριού. Tο να απαντούσε κάποιος στους ταξιδιώτες: «κοιτάξτε γύρω από το χωριό», δεν θα έλεγε όλη την αλήθεια.  συνέχεια...

Έχουμε ασχοληθεί αρκετές φορές –και θα το ξανακάνουμε φυσικά– για τα ιδιαίτερα στοιχεία της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής που βρίσκουμε στα παλαιότερα σπίτια του χωριού μας. Με αυτό το κείμενο θα αναφερθούμε στις περίεργες τρύπες που υπάρχουν στα κατώγια. Τρύπες, για να μπορούν οι χωριανοί να ακούν ό,τι λένε οι άλλοι, χωρίς να τους βλέπει κανείς...

Σήμερα, αν περπατήσετε μέσα στα δρομάκια του χωριού θα παρατηρήσετε κάποιες μικρές τρύπες στα κατώγια των σπιτιών. Κάποιοι, λένε ότι υπήρχαν για να μπαίνει φως στο σκοτεινό υπόγειο. Μαζί, όμως, με το φως έμπαινε και υγρασία που δεν βοήθαγε στην φύλαξη κάθε λογής προϊόντων, όπου αυτός ήταν και ο βασικός σκοπός της ύπαρξης του κατωγιού. Άλλοι, έλεγαν ότι ήταν για να μπορείς να δεις έξω. Μερικές όμως από αυτές τις τρύπες δεν βρίσκονται στο ύψος του κεφαλιού ώστε να βοηθούν σ' αυτό. Υπάρχει, ακόμα, και η θεωρία ότι ήταν για να αερίζεται η κέλα, αφού η «εναπόθεσις των σκουπιδιών, η διαμονή των χοίρων και των πουλερικών ανάπνεων μίαν φρικτήν δυσωδίαν». Καιροφύλλας, 1930, σ.189 Βέβαια αυτό δεν μπορεί να ισχύει γιατί η κέλα έβλεπε προς τον δρόμο σε αντίθεση με το κατώι που ήταν κλειστό... συνέχεια...

Στη Βωλάξ το λένε κτούντο (το), στην Περάστρα το άκουσα ντούκτο (το) και στη γειτονική Κώμη ντούκντο/ντούκντος. Σε βιβλία τοπικής αρχιτεκτονικής βρίσκεται ως γκτούντος (ο). Τι είναι, άραγε; συνέχεια...