πρόγονοι

Σκύβω μέσα μου και ανατριχιάζω. Οι πρόγονοι μου, από την φύτρα του κυρού, αιμοβόροι κουρσάροι στην θάλασσα, πολέμαρχοι στην στεριά, χωρίς φόβο, μήτε ανθρώπου μήτε θεού. Από το σόι της μάνας μου, μουντοί, αγαθοί χωριάτες, που έσκυβαν ολημερίς στην γη με εμπιστοσύνη, έσπερναν, περίμεναν σίγουροι τις βροχές και τους ήλιους, θέριζαν, και κάθονταν το δειλινό στο πεζούλι του σπιτιού τους, σταύρωναν τα χεριά και είχαν τα θάρρη τους  στο Θεό.

Πως να μπορέσω να συνταιριάξω τους δυο τούτους στρατευόμενους μέσα μου προγόνους, την φωτιά και το χώμα; Ένοιωθα πως αυτό  ήταν το χρέος μου, το μοναδικό, να φιλιώσω τα αφίλιωτα, ν’ ανεβάσω από τα νεφρά μου το πηχτό προγονικό σκοτάδι και να το κάμω, όσο μπορώ, φως. […]

Βαρύ, ανεχόρταγο χρέος. Όλη μου τη ζωή πάλεψα, παλεύω ακόμα, μα όλο κι απομένει σκοτάδι, κατακάθι στην καρδιά, κι όλο ξαναρχίζει ο αγώνας. Οι παμπάλαιοι πατρικοί πρόγονοι αναδεύουνται καταχωμένοι μέσα μου, και δύσκολα πολύ, στο βαθύ σκοτάδι, να ξεκρίνω το πρόσωπό τους. […]

Τι φοβερός ανήφορος από τον πίθηκο στον άνθρωπο, από τον άνθρωπο στο Θεό!

Νίκος Καζαντζάκης, απόσπασμα από το βιβλίο «Αναφορά στον Γκρέκο».