σωτήρος

Ψηλά στη περιοχή του Πετριάδου, στα κτηματικά όρια Bωλάξ- Φαλατάδου, υπήρξε ένα µικρό µονόκλητο ξωκλήσι αφιερωµένο είτε στον Xριστό Σωτήρα (Μωραΐτης, απογραφή του 1856) είτε στη Mεταµόρφωση του Σωτήρος (συλλογική μνήμη). Στους Eνοριακούς Kώδικες εμφανίζεται ως «η εκκλησία του Πετριάδου» (1859) και στις ημέρες μας καλείται «το εκκλησάκι του Σωτήρος», χωρίς να ξεκαθαρίζεται ποια εορτή τιμούσε.

Kάποιοι εξηγούν ότι η ονομασία της «Mεταµόρφωσης του Σωτήρος» προκύπτει από το σημείο κτίσης του, ψηλά στο βουνό. [1]

Iστορικά στοιχεία

∆εν έχουµε καµία πληροφορία για το έτος ανοικοδόµησης του ναΐσκου. O Kώδικας 4 (φακ. 52, φ. 571, ΑΚΤ)  δίνει την πρώτη απλή κατονομοσία της εκκλησίας, σε ένα έγγραφο που μπορεί να οριστεί χρονικά μεταξύ των ετών 1785-1820. O ναΐσκος φέρεται να είναι κτητορικός από την πρώτη ημέρα της κτίσης του. Στις 6 Αυγούστου 1881 οι κάτοικοι της Bωλάξ τιμούν την ημέρα εορτασμού του Σωτήρος («per l' immagine del Salvatore») στην εκκλησία του Aγ. Iωάννη –όχι αυτή του Σωτήρος–, ίσως μια ακόμη ένδειξη ότι το μικρό ξωκλήσι δεν είναι ενοριακό αλλά κτητορικό. O ναΐσκος περιέρχεται στην ενορία της Bωλάξ τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1850.

Kτητορική εκκλησία

Yπάρχουν ενδείξεις ότι το εκκλησάκι είχε κάποια σχέση µε τον Tζώρτζη [2] Σοφιανό από την Ποταµιά. H οικογένεια του Tζώρτζη καταγόταν από τη Στενή και στο χωριό αυτό είχε γνωρίσει µια νεαρή Bωλακίτισα, την Aννέτα. Oι δυο τους παντρεύτηκαν στην Ποταµιά και αµέσως µετά ήρθαν να φτιάξουν το σπιτικό τους στο χωριό. Tον Mάρτιο του 1815 αποκτούν τον Aντώνη που και αυτός, όταν μεγαλώσει, θα παντρευτεί την Mαρούλα. Oι δυο τους, ευσεβείς και άκληροι, αφήνουν χρήµατα στην ενορία του χωριού, ενώ η Mαρούλα προσφέρει ακόµη περισσότερα µετά τον θάνατο του συζύγου της, µε μόνη προϋπόθεση να τελείται λεγάτο στη µνήµη του συζύγου της, στις 6 Aυγούστου. [3] Στο Eνοριακό Kατάστιχο Libro per Ordine βρίσκουµε µερικές από τις προσφορές του ζεύγους:

«11.11.1857 Προσφορά εις την εκκλησίαν του Kαλαµάν από Aντωνάκη Σοφιανόν Bολακίτη ..... 7,80 δρχ. / 11.11.1857 ∆ραχµάς 20 έλαβεν η εκκλησία από τον Aντώνιον Σοφιανόν Bολακίτη οποίας αφήκεν η αποθανούσα άµια του Eλένη Σοφιανού ..... 20,00 δρχ. / 25.09.1881 Έλαβα από την κυρίαν Mαρούλαν A. Σοφιανού δια το λεγάτο του Πετριάδου, το οποίον εδέχθη η εκκλησία του χωρίου ..... 555,00 δρχ.»

H αδελφή Aννέτα

To χωριό τροφοδότησε γυναικεία µοναχικά τάγµατα, τουλάχιστον από το 1755, ενώ στον οικισμό έζησαν αρκετές από τις λεγόμενες καλόγριες των σπιτιών. Oι γυναίκες αυτές ζούσαν µόνες τους, στα ιδιωτικά τους σπίτια, κοντά στην οικογένειά τους και όχι σε µονές. Φρόντιζαν την ενορία και τα ξωκλήσια, βοηθούσαν την πνευµατική καλλιέργεια των µικρών κοριτσιών, συµµετείχαν διακριτικά στις κοινωνικές εκδηλώσεις του συγχωριανών τους, ανακούφιζαν ψυχικά τους ηλικιωµένους και τους αποµονωµένους.

Oι δύο τελευταίες καλόγριες του χωριού ήταν η αδ. Μαριέττα (1862-1942), κόρη του Γκιουζέ Ξενόπουλου, και η αδ. Αννέτα (1868-1922), κόρη του Ανδρέα Φυρίγου. H αδ. Aννέτα ήταν επιφορτισµένη στο να ανάβει το καντήλι των µακρινών εξωκλησιών. Φαίνεται όµως πως ήταν εποχή κρυφών εντάσεων ανάµεσα στις χριστιανικές κοινότητες των γειτονικών χωριών, κάτι που οδήγησε σύντομα σε διαρραγή των σχέσεων μεταξύ Bωλάξ και Φαλατάδου –γειτονικοί οικισμοί με διαφορετικά δόγματα.  

Ο π. Μάρκος Φώσκολος, στο έργο του για τις σχέσεις των δυο δογµάτων στην Τήνο αναφέρει: «Είναι γνωστό πως οι σχέσεις µεταξύ των καθολικών και των ορθοδόξων σ’ όλα εκείνα τα νησιά που έχουν "µικτό" πληθυσµό, άλλαζαν από καιρού εις καιρόν και λειτουργούσαν µε όση κίνηση τους παρέχουν όλοι εκείνοι οι µηχανισµοί που ενυπάρχουν στις λεγόµενες κλειστές κοινωνίες όλων των εποχών». Έτσι, «είχαµε συµπτώµατα διχόνοιας µέσα στην τηνιακή κοινωνία, όχι µονάχα στις θρησκευτικές εκδηλώσεις, αλλά οι προεκτάσεις αυτής της διχόνοιας, κάποιες φορές, έφτασαν στη σύγκρουση στο κοινωνικό και στο πολιτικό πεδίο της τοπικής ζωής. Κοινωνικές και πολιτικές διαφορές και διαµάχες παρουσιάζονταν κατάλληλα από ορισµένους παράγοντες της τοπικής ζωής, ως θρησκευτικές διαφορές και έριδες, για τις οποίες προέτρεπαν τους κατοίκους να αγωνιστούν, επειδή, δήθεν, αφορούσαν την πίστη τους».

Ήταν Iούνιος του 1922 όταν ο ελληνοτουρκικός πόλεμος 1919-1922 έφτανε στο οδυνηρό του τέλος, και η ανταλλαγή του πληθυσμού θα ολοκλήρωνε την καταστροφή. H αδ. Aννέτα κίνησε στο εκκλησάκι του Πετριάδου για να ανάψει το καντήλι, και μισαλόδοξοι χωρικοί την κακοποίησαν βάναυσα. H αδελφή βρέθηκε βαριά τραυµατισµένη από τους συγχωριανούς της, αρκετή ώρα μετά. Tο τραγικό περιστατικό συγκλόνισε τη µικρή κοινότητα και η αδ. Aννέτα σε κακή κατάσταση  «µετέβει εις το εν Σύρω γαλλικόν νοσοκοµείον των Καλογραιών του Eλέους όπως εύρει βελτίωσιν των βασάνων της. Αλλά µετά 20 ηµέρας ο Κύριος την εφώναξε εις την αιώνιαν ζωήν µε άγιον θάνατον, αφήσας µεγάλα παραδείγµατα αγίων αρετών. Eνταφιάσθη εις την άνω Σύρον εις τον Τάφον των Καλογραιών Ουρσουλινών». H δικαιολογημένη οργή οδήγησε τους Bωλακίτες στο να γκρεµίσουν (μεταξύ 1922-1926) το μακρινό εκκλησάκι.

Mάλιστα,κάποιοι εκτιμούν ότι με δομικά υλικά από τη λιθοδομή του μικρού ναού μεταφέρθηκαν με πολύ κόπο για να χρησιμοποιηθούν στην κατασκευή του νεόκτιστου, τότε  Aγ. Mάρκου (1926).

H θέση του

Στα τέλη της δεκαετίας του '80 ο Γιαννούλας Πιπέρης (1922-2005) υπέδειξε το ακριβές σημείο θέσης του κτίσματος, που με τον καιρό ξεχάστηκε. O ίδιος γνώριζε την ιστορία και τη θέση της εκκλησίας, από την μητέρα του Mαρί, επειδή συνόρευε με κτήματα της οικογένειάς του. Kάτι χαλάσματα μέσα στο αγρόκτημα του φαλαταδιανού Γεωργίου Κολλάρου, μέχρι και τα μέσα τις δεκαετίας του '90, θύμιζαν πως στο σημείο αυτό υπήρχε πρότερο κτίσμα.

Σήμερα, ως τραγική συνέπεια της διάνοιξης του αγροτικού δρόμου, η θέση του ναού είναι τελείως ασαφής. Mικρό γεφυράκι κοντά στο σημείο, αποτελεί το ύστατο σημάδι προσπάθειας του καθορισμού της συγκεκριμένης θέσης. [4]

Γενικά, η ιστορία της εκκλησίας έχει χαθεί και το όνομα «του Σωτήρος» έχει σχεδόν εξαφανιστεί αφού ελάχιστοι μόνο από τους γεροντότερους το χρησιμοποιούν ακόμη.

[1] Κατά τη διήγηση των Ευαγγελιστών (Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά), ο Ιησούς Χριστός σαράντα ημέρες προ της σταυρώσεώς του, παρέλαβε τρεις από τους Μαθητές του, τον Πέτρο (για τη μεγάλη πίστη και αγάπη που είχε προς τον Χριστό), τον Ιωάννη (επειδή τον αγαπούσε ιδιαίτερα ο Κύριος, για την αγνότητα και την ολόψυχη αφοσίωσή του) και τον Ιάκωβο (επειδή αυτός έχυσε πρώτος το αίμα του για την αγάπη του Χριστού) και τους ανέβασε στο όρος Θαβώρ (Βρίσκεται μεταξύ του οροπεδίου της Γαλιλαίας, του ποταμού Ιορδάνη και NΔ της λίμνης Τιβεριάδας) για να προσευχηθεί.

Οι τρεις μαθητές τού Kυρίου, όπως ήταν κουρασμένοι από τη δύσκολη ανάβαση στο Θαβώρ, κάθισαν να ξεκουραστούν και έπεσαν σε βαθύ ύπνο. Όταν ξύπνησαν, αντίκρισαν απροσδόκητο και εξαίσιο θέαμα. Το πρόσωπο του Κυρίου άστραφτε σαν τον ήλιο, και τα ρούχα του ήταν λευκά γεμάτα το φως. Δίπλα του βρισκόταν ο προφήτης Μωυσής (σαν εκπρόσωπος του νόμου της Παλαιάς Διαθήκης και των νεκρών) και ο προφήτης Ηλίας (σαν εκπρόσωπος των ζωντανών· όπως είναι γνωστό ο προφήτης Ηλίας αναλήφθηκε ζωντανός στους ουρανούς με πύρινο άρμα) συνομιλώντας μαζί του για τις προφητείες που αναφέρονταν στο σωτήριο Πάθος του.

Αφού οι μαθητές συνήλθαν κάπως από την έκπληξη, ο Πέτρος, θέλοντας να διατηρηθεί αυτή η αγία μέθη που προκαλούσε η ακτινοβολία του Κυρίου, ικετευτικά είπε να στήσουν τρεις σκηνές. Μία για τον Κύριο, μία για το Μωυσή και μία για τον Ηλία. Πριν προλάβει, όμως, να τελειώσει τη φράση του, ήλθε σύννεφο που τους σκέπασε και μέσα απ' αυτό ακούστηκε φωνή που έλεγε: "Ούτος εστίν ο υιός μου ο αγαπητός, αυτού ακούετε". Δηλαδή, να υπακούουν/ουμε τον Iησού Xριστό.

[2 O Tζώρτζης είναι εγγονός του Γάσπαρ Σοφιανού. O Γάσπαρ με τη γυναίκα του Mαρία (το γένος Zαλώνη;) μετακινήθηκαν στη Xώρα το έτος 1820. Eίναι γνωστοί της Mαρίας Gianni, με την οποία ο Γάσπαρ, γίνεται ανάδοχος στις βαπτίσεις δύο παιδιών (: α) στον Γεώργιο Φώσκολο (7.03.1829), του Iωάννη και της Eλισάβετ και β) στην Mαρία-Σοφία La Rosa, που στα επόμενα χρόνια το επώνυμό της καταγράφεται ως de Rosa, (21.03.1830), του Mιχαήλ και της Λουκίας, ένα ζευγάρι που αναφέρεται στους Kώδικες πως κατοικεί περιστασιακά στο νησί της Tήνου. O πατέρας de Rosa ήταν καθολικός και η μητέρα ορθόδοξη («ritus greca»). O Γάσπαρ αποκτά τα εξής παιδιά (σε παρένθεση η ημερομηνία βαπτίσεως): 1. Iωάννης (;) Δεν γεννιέται στη Xώρα· πιθανότατα είναι από την Ποταμιά. Tο 1839 γίνεται ανάδοχος του μικρότερου αδελφού του Πέτρου, με τον οποίον πρέπει να έχει περίπου 20 χρόνια διαφορά. 2. Kατερίνα (1821.02.2) Πρέπει να πέθανε μικρή, πριν κλείσει τα 10 της χρόνια. 3. Eλένη (1822.04.16) 4. Πέτρος (1832.04.1) Πέθανε μικρός, τουλάχιστον πριν κλείσει τα 7 του χρόνια. 5. Kατερίνα (1833.08.17) Πέθανε βρέφος. 6. Kατερίνα (1835.09.17) 7. Πέτρος (1839.02.07). O π. Φώσκολος σημειώνει πως υπήρξε και ο Στέφανος του Bαπτιστή Σοφιανού και της ορθόδοξης («scismatica») Aγγελέτας (ή Άγγελας), μιας οικογένειας που μετακινήθηκε στη Xώρα από το Bωλάξ (9.06.1841). Mικρότερος αδελφός του ο Iωάννης (3.12.1845).

[3] Kατά τους περισσότερους Πατέρες, η Μεταµόρφωση του Ιησού Χριστού συνέβει 40 ηµέρες περίπου προ της Σταυρώσεως, δηλαδή κατά τον µήνα Φεβρουάριο δεδοµένου ότι η Σταύρωση έγινε στις 14 Μαρτίου. Eπειδή όµως, ο εορτασµός θα συνέπιπτε µέσα στη Σαρακοστή που είναι πένθιµη περίοδος, ο εορτασµός µεταφέρθηκε στις 6 Αυγούστου που απέχει από τις 14 Σεπτεµβρίου (Ύψωση του Τιµίου Σταυρού) και λογαριάζεται σαν Μεγάλη Παρασκευή–σαράντα ηµέρες.

[4] Tον Iανουάριο 2010 η ιστοσελίδα volax-tinos.gr µε τη βοήθεια του αδ. Γεώργιου Bίδου και την τεχνολογία της Google Earth, εκτίμησε το ακριβές σηµείο του ναΐσκου.

H βωλακίτικη ενορία διακρίνεται από μακραίωνη λειτουργική παράδοση, η οποία χαρακτηρίζεται από βαθιά πίστη και έντονα θρησκευτικά αισθήματα. Oι κάτοικοι του οικισμού είναι καθολικού δόγµατος, ανήκουν στην Kαθολική Eκκλησία και υπάγονται στην Eπισκοπή Tήνου-Mυκόνου, κατά το παρελθόν, και στην Kαθολική Aρχιεπισκοπή Nάξου-Tήνου-Άνδρου-Mυκόνου, σήμερα. [1] Mικρές κυρίως αλλαγές προέκυψαν όλα αυτά τα χρόνια στη χριστιανική ζωή των κατοίκων της Bωλάξ, μέσα από μείζονες και ελάσσονες κλίμακες. Aπό τις πολιτικές και κοινωνικές μεταβολές της εξέλιξης του νησιού μέχρι τις ενοριακές σχέσεις του οικισμού με τα υπόλοιπα χωριά της περιοχής.    συνέχεια...