Οι δύο βασικές εκκλησίες του χωριού –η ενορία και το ξωκλήσι στην περιοχή Καλαμάν– είναι αφιερωμένες στο ίδιο θρησκευτικό γεγονός: στην Γέννηση της Aειπαρθένου Μαρίας. Με αφορμή την εορτή της Αγίας Άννης, μητέρας της Θεοτόκου, κάνουμε μια ιστορική αναφορά στο θρησκευτικό γεγονός.

Η Παναγία είναι το περισσότερο από κάθε άλλο, ιερό πρόσωπο που τιμά ο ελληνικός λαός. Το νησί μας είναι κυρίως γνωστό λόγω του πανελληνίου προσκυνήματος της Ευαγγελίστριας. Στο χωριό μας η αγάπη, ο σεβασμός και η τιμή των πιστών στο πρόσωπο της Θεοτόκου Μαρίας είναι κάτι παραπάνω από συγκινητική. Παράλληλα όμως, ξεχωριστή θέση στο χωριό μας έχει και η Αγία Άννα που, σύμφωνα με την παράδοση, είναι η μητέρα της Θεοτόκου. [1]

Σύμφωνα με τον Eνοριακό Kώδικα οι εορτές της «Γεννήσεως της Παναγίας» (8 Σεπτεμβρίου) και τα «Εισόδια της Θεοτόκου» (21 Νοεμβρίου) τελούντο και οι δύο, τουλάχιστον από το 1849, στο ξωκλήσι της Καλαμάν. Aντιθέτως οι υπόλοιπες έξι Θεομητορικές εορτές τελούντο στην ενορία του χωριού.

Κυριώτερη από αυτές, και πρώτη στην καταγραφή του Κώδικα, ήταν η εορτή της «Αμώμου Συλλήψως» (8 Δεκεμβρίου)[2], μία ημέρα πριν την Σύλληψη της Αγίας Άννης (9 Δεκεμβρίου) όπου τελείτο μεγάλη λειτουργία στην ενορία του χωριού, προάγγελο της εορταστικής περιόδου των Χριστούγεννων.

Δεν είναι καθόλου τυχαίο που τα δύο πιο συνηθισμένα γυναικεία ονόματα της Βωλάξ ήταν το «Μαρία» και το «Άννα» (στις διάφορες παραλλαγές τους). Στο Βιβλίο Βαπτίσεων βλέπουμε ότι την διετία 1744-1746 γεννήθηκαν, συμπτωματικά, μόνο κορίτσια στο χωριό μας: όλα βαφτίστηκαν με το όνομα Μαρία εκτός από ένα, ίσως επειδή Μαρία έλεγαν την μητέρα του...

Δεν μας είναι γνωστό τι ακριβώς σημαίνει το όνομα Μαρία –Μαριάμ στα αραμαϊκά. Πάντως οι Πατέρες της Εκκλησίας έχουν δώσει διάφορες ερμηνείες: συνήθως εξηγείται ως «κυρία» [3] και «ελπίδα». Το εξελληνισμένο όνομα Άννα προέρχεται από το εβραϊκό Χάνα όπου σημαίνει «εύνοια», «θεία χάρη» ή (σύμφωνα με το λεξικό Βίβλου της Οξφόρδης) «δόξα».

H ιστορία της Aγίας Άννας έχει ως εξής:

1. Ο Ιωακείμ ήταν πλούσιος κτηνοτρόφος και η Άννα, που καταγόταν από το βασιλικό γένος του Δαυίδ, αποτελούσαν ένα πολύ αγαπημένο ζευγάρι. Η Άννα ήταν στείρα και γι' αυτό το ζεύγος ικέτευε προσευχόμενο τον Θεό να τους χαρίσει ένα παιδί, με την υ­πό­σχε­ση ό­τι το παι­δί που θα γεν­νη­θεί θα το α­φι­ε­ρώ­σουν σε Εκείνον. Τα χρόνια εκείνα η ατεκνία θεωρείτο ντροπή και κατάρα γι' αυτό το ανδρόγυνο βίωνε μια περιφρόνηση μέσα στην κοινωνία.

2. Α­κό­μα και οι ι­ε­ρείς δεν δέ­χον­ταν τα δώ­ρα που προσέφε­ραν στο να­ό του Θε­ού, λό­γω της α­τε­κνί­ας τους. Εξ αι­τί­ας αυ­τού η μεν Άν­να πή­γε μέ­σα στον κή­πο τους, ο δε Ιωακείμ α­νέ­βη­κε με τον γαϊδαρό του στο βου­νό και ε­κεί με δά­κρυ­α παρακάλεσε τον Θε­ό να του χα­ρί­σει έ­να παι­δί και να λύ­σει την α­τε­κνί­α τους.

3. Μια μέρα που ο Ιωακείμ πρόσεχε τα ζώα, ο Θεός του προμήνυσε με τον αρχάγγελό του Γαβριήλ ότι η πρώην άγονος Άννα θα γεννήσει παιδί άγιο. Πράγ­μα­τι, η Άν­να συ­νέ­λα­βε και γέν­νη­σε την Παναγία στο σπίτι της στην Ιερουσαλήμ.

4. Μέχρι πρόσφατα, στα χωριά δεν υπήρχαν μαιευτήρες με επιστημονική κατάρτιση. Οι λιγοστοί γιατροί δεν μπορούσαν εύκολα να μετακινηθούν και να καλύψουν τις άμεσες ανάγκες, γι' αυτό οι πρακτικές μαμές ήταν αρμόδιες για μια γέννα. Η μαμή ήταν συνήθως μια ώριμη γυναίκα που αναλάμβανε την γέννηση του παιδιού.. Eίχε θητεύσει κοντά σε κάποια άλλη πρακτική μαμή και κατείχε την τεχνική του έργου της μαίας κατά τον τοκετό. Οι υπόλοιπες γυναίκες βοηθούσαν με το να βράσουν νερό στο τσίγκινο σκεύος, να του κάνουν το πρώτο του μπάνιο, να το φασκιώσουν.

5. Έ­τσι λοι­πόν συ­νε­λή­φθη και γεν­νή­θη­κε η αειπαρ­θέ­νος Μα­ρί­α. [4] Σύμφωνα με την εκκλη­σιαστική θεματογραφία: πάνω σε ένα κρεβάτι είναι ξαπλω­μένη μια γυναίκα, η Άννα, που μόλις έχει γεννήσει. Στα αριστερά της υπάρχει η ξύλινη κούνια του μωρού.

6. Εδώ βλέπουμε –ίσως για πρώτη φορά δίπλα δίπλα– τις δύο σημαντικότερες εκκλησιαστικές εικόνες της Βωλάξ: Η πρώτη (παλαιότερη; δημιουργημένη από άγνωστο λαϊκό ζωγράφο), βρίσκεται στο ιστορικό ξωκλήσι της Παναγίας της Καλαμάν· η δεύτερη, στο κεντρικό βήμα της ενορίας του χωριού...

Aν αποδειχτεί πως η λαϊκή εικόνα της Kαλαμάν είναι προγενέστερη τότε μπορούμε να υποθέσουμε πως η εικόνα της ενορίας έγινε κατ' αντιγραφή της πρώτης. [5]

Η εικόνα της Καλαμάν ξαναβάφτηκε κάποια στιγμή, λόγω της εκτεταμένης φθοράς της, με τελικό αποτέλεσμα να εξαφανιστεί τελείως ο Ιωακείμ! [6] Και ενώ στις δύο εικόνες βλέπουμε τα ίδια εικονογραφικά στοιχεία –από τους κρίνους αριστερά (δείγμα αιώνιας αγνότητας) μέχρι την ξύλινη κούνια της νεογέννητης Μαρίας– στην εικόνα της ενορίας, η απόδοση είναι ποιοτικότερη καλλιτεχνικά, με μεγαλύτερο βάρος στις λεπτομέρειες –από τις αδρές ρυτίδες που εμφανίζονται στο μέτωπο της Αγ. Άννης (ώστε να τονιστεί ότι η τεκνοποίηση έγινε σε προχωρημένη ηλικία) μέχρι το πορφυρό ύφασμα που εντείνει τη χρωματική λαμπρότητα της γέννησης.

7. Θα θυμούνται οι παλαιότεροι ότι στην εικοσαετία 1965-1985 περίπου, η εικόνα της γέννησης της Παναγίας λόγω του μικρού μεγέθους της είχε αντικατασταθεί με μία άλλη μεγάλη, λάδι σε λαμαρίνα, βυζαντινότροπης εκκλησιαστικής ζωγραφικής. Την δεκαετία του 1990 το εσωτερικό του βήματος ξαναφτιάχθηκε από την αρχή με νέα μαρμαράκια και η συντηρημένη εικόνα τοποθετήθηκε στο κέντρο, ψηλά.

8. Ο Ιωακείμ και η Άννα αποφασίζουν να αφιερώσουν την μικρή Μαρία στον ναό («Εισόδια της Θεοτόκου») αφού είχε φτάσει η στιγμή να εκπληρώσουν το τάμα τους. Τις τελευταίες αυτές οικογενειακές στιγμές ζουν η μητέρα και η κόρη. Η Άννα συγκρατημένη και ήρεμη παρακολουθεί και ως καλή μητέρα διδάσκει την άγια κόρη της. Το βιβλίο μαζί με το καλάθι με τα ραφτικά φανερώνουν την σωστή παίδευση που παρείχε η Άννα στην μικρή Mαρία.

Στην επάνω φωτογραφία, το εικονάκι (δεξιά) ανήκε στον εφημέριο του χωριού Αντώνιο Ρότα (1894), ενώ οι λεπτομέρειες στα δεξιά, προέρχονται από την εικόνα της Αγίας Άννας στην Καλαμάν (βλ. ακόμη: πρώτη εικόνα του άρθρου).

Το καλάθι τονίζει για άλλη μια φορά το βασικό επάγγελμα των κατοίκων του χωριού: την καλαθοπλεκτική.

«Η κάθε γέννα, ή είσοδος κάθε νέου άνθρωπου στον κόσμο και στη ζωή, δεν είναι παρά ένα μέγιστο θαύμα, ένα θαύμα πού διαρρηγνύει κά­θε ρουτίνα, επειδή σημαδεύει την αρχή κάποιου γε­γονότος δίχως τέλος, την αρχή μιας μοναδικής και ανεπανάληπτης ζωής, την αρχή ενός νέου προσώπου. Με κάθε γέννα ο κόσμος δημιουργείται, κατά μία έννοια εξ αρχής, και προσφέρεται ως δώρο σ' αυτόν το νέο άνθρωπο για να είναι ή ζωή του, ο δρόμος του, η δημιουργία του. Έτσι, αυτή η γιορτή δεν είναι παρά ένας γενικός εορτασμός της γεννήσεως του ίδιου του άνθρωπου».

[1] Για να μην υπάρξει σύγχυση, στην Βίβλο, Άννα ήταν και η μητέρα του προφήτη Σαμουήλ.

[2] Η «Άμωμος Σύλληψη» αποτελεί Δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας, σύμφωνα με το οποίο η Μαρία, η μητέρα του Ιησού Χριστού, διατηρήθηκε από τον Θεό άμωμη από την κηλίδα του προπατορικού αμαρτήματος κατά την σύλληψή της, κάτι που δεν γίνεται δεκτό από την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι Ορθόδοξοι πιστεύουν ότι η Μαρία δεν έκανε αμαρτίες σε όλη τη ζωή της αλλά δεν αποδέχονται πως είχε το προπατορικό αμάρτημα.

[3] «Το όνομα Μαρία παράγεται από το εβραϊκό Αϊός το οποίο δηλοί Κύριος και ερμηνεύεται Κυρία διότι, ως Μήτηρ Θεού κυριεύει και εξουσιάζει ουράνια και επίγεια κτίσματα. Έχει δε την κυριότητα της δυνάμεως επειδή το θεμέλιο της κυριότητος είναι η δύναμις». [Αγ. Νικοδήμου Αγιορείτου, Ερμηνεία της Ενάτης Ωδής της Παρθένου]

[4] Η γέννησή της δεν προήρθε χω­ρίς σαρ­κι­κή συ­νά­φεια των γο­νέ­ων της. Ήταν καρ­πός της υ­πο­σχέ­σε­ως του Θε­ού, αλ­λά έ­γι­νε κατόπιν συ­νευρέσεως των γο­νέ­ων της. Μό­νο ο Ι­η­σούς Χρι­στός γεν­νή­θη­κε α­πό την Θεοτόκο με τρό­πο α­νέκ­φρα­στο και α­νερ­μή­νευ­το, χω­ρίς να υ­πάρ­χει το σαρ­κι­κό θέ­λη­μα.

[5] Tουλάχιστον μέχρι σήμερα, η εικόνα της Καλαμάν βρίσκεται μέσα σε μία ξύλινη κάσα για να προστατευτεί από την υγρασία, τη σκόνη και την ανθρώπινη επαφή.

Aυτή η ξύλινη κάσα περιορίζει το φυσικό φως και δημιουργεί στην εικόνα ενοχλητική σκιά. Αν πάλι περάσει αρκετό φως από τα παράθυρα του ναού, τότε το τζάμι δημιουργεί ενοχλητική ανάκλαση και δεν μπορεί κάποιος να δει την εικόνα απερίσπαστος...

Στην εικόνα της ενορίας τα πράγματα είναι χειρότερα: Η ιερή εικόνα έχει τοποθετηθεί στο κεντρικό βήμα της αίθουσας, τόσο ψηλά, που την κάνει σχεδόν απρόσιτη. Για να μπορέσεις να την δεις από κοντά χρειάζεσαι σκάλα...

[6] Στο άνω τμήμα της επιγραφής έχει σβηστεί ο αγκώνας του Αγίου Ιωακείμ. Το σημάδι της έλλειψης είναι εμφανές μέχρι σήμερα. Το ίδιο ισχύει με τα δέντρα του τοπίου με αποτέλεσμα να φαίνεται «λάθος» το ότι δεν συνεχίζει το κλαδί πίσω από το φωτοστέφανο της Αγίας Άννας.

Οι επιγραφές έχουν ως εξής:
NATIVITAS EST HODIE Sa MARIAE VIRG (Καλαμάν, 2 τσακίσεις)
NATIVITAS EST HODIA SANCTAE MARIE VIRGINIS (Eνορία, 5 τσακίσεις)

Στην ορθώς γραμμένη λατινική φράση διαβάζουμε τα εξής: NATIVITAS EST HODIE SANCTAE MARIA VIRGINIS [CUIUS VITA INCLYTA CUNCTAS ILLUSTRAT ECCLESIAS] που σημαίνει: Σήμερα γεννάται η αειπάρθενος Μαρία [της οποίας η ζωή αποτελεί στολίδι για όλες τις Εκκλησίες].

Για την μεταφορά: Jimel 27/2/2016