Χειρόγραφο Ησυχίου (800 μ.Χ.).

Ας παρακολουθήσουμε την πορεία τη λέξης "βώλαξ", από την πρωταρχική της έννοια, στα βιβλία του 17ου αιώνα, μέχρι σήμερα, στις σύγχρονες εγκυκλοπαίδειες, ως τοπωνύμιο.

O πρώτος που αναφέρει τη λέξη "βώλαξ" –φυσικά όχι για το χωριό, που δεν υπήρχε ακόμη– ήταν ο Ησύχιος, που έζησε στον 5ο αιώνα μ.Χ., στο εγκυκλοπαιδικό του πόνημα. Το έργο αυτό μεταφέρθηκε μέσα από πάμπολλες χειρόγραφες καταγραφές ώστε, το 1514, μπόρεσε να μεταφερθεί και να τυπωθεί σε βιβλίο, από τον Άλδο Μανούτιο στη Βενετία. Τίτλος του: «Ησυχίου Γραμματικού Αλεξανδρέως Συναγωγή Πασών Λέξεων Κατά Στοιχείον εκ των Αριστάρχου και Απίωνος και Ηλιοδώρου». Από τότε, εκατοντάδες βιβλία αναφέρουν τη λέξη "βώλαξ/βωλάξ". Ας δούμε κάποια χαρακτηριστικά από αυτά σε ένα ταξίδι από τις αρχές του 17ου αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του '70, όπου η Βωλάξ έγινε γνωστή:

Εξώφυλλο

Σελίδα 3, τίτλος

Σελίδα 60, αναφορά

Practical Rules for Greek Accents & Quantity 
Philipp Karl Buttmann, F. S. K. F. Passow, Codman Press, 1829

Εξώφυλλο

Σελίδα 175, αναφορά

Lexicon Graeco-Latinum Manuale: Ex Optimis Libris Concinnatum 
Ernst Friedrich Leopold, 1852

Σελίδα 241, αναφορά

Το τρίτο λεξικό, το πιο γνωστό, που έγραψε ο εκ των διδασκάλων του Γένους Σκαρλάτος Βυζάντιος [1] είναι το Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, έκδοση του 1852, και αναφέρει τη λέξη "βώλαξ" στη σελίδα 241. Πρόκειται για λεξικό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας, συντεταγμένο με βάση τον περίφημο Θησαυρό της ελληνικής γλώσσας του Ερρίκου Στεφάνου.

Εξώφυλλο

Σελίδα 2, τίτλος

Σελίδα 107, αναφορά

A Grammar of the Greek Language
William Edward Jelf, Raphael Kühner, σε έκδοση Henry & Parker, 1861. 
Άλλο ένα βιβλίο γραμματικής που βασίστηκε στο αντίστοιχο γερμανικό του R. Kühner

Σελίδα 10, αναφορά.

Δύο χρόνια αργότερα (1863), έχουμε μια καλή έκδοση από το Ησύχιον Λεξικόν

Σελίδα 2, τίτλος.

Έχουμε δυο καλές εκδόσεις των Αργοναυτικών του Απολλώνιου του Ρόδιου: με το αρχαίο κείμενο, στα 1810, και η γνωστή γαλλική του 1892 (φωτ.).

Σελίδες 27, 28.

Ας δούμε όμως και τη λέξη "Βωλάξ" με την έννοια της ονομασίας του χωριού: Ένα βιβλίο αναφοράς για το νησί της Τήνου, και με δύο αναφορές για τη Βωλάξ, είναι τo βιβλίο του Μαρκάκη-Φιλίππου Ζαλώνη Ταξίδι στην Τήνο. Εκδόθηκε το 1809 στη γαλλική γλώσσα και μεταφράστηκε στα ελληνικά δύο φορές. Η πρώτη, στην αρχαϊζουσα καθαρεύουσα της εποχής, από τον Δημήτριο Μαυρομαρμαρά, το 1888 (φωτ.) και η δεύτερη, στα νέα ελληνικά, από ιερέα Δημήτριο Δαλέζιο το 1998.

Χάρτης ορυκτού πλούτου (1887).

Σελίδα 1, τίτλος

Σελίδα 96, αναφορά

Eδώ αξίζει να αναφέρουμε τις γερμανικές μελέτες που έγιναν στην Τήνο στα τέλη του 19ου αι. λόγω του πλούσιου γεωλογικού υπεδάφους της χώρας κα της πιθανής αξιοποίησης του μεταλλευτικού πλούτου. ΣτοΕγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ελευθερουδάκη [τ.12ος, σ.146, Αθήνα 1931] διαβάζουμε: «Την Τήνον έχει ερευνήσει γεωλογικώς ο v. Foullon-Goldschmidt, δημοσιεύσας και γεωλογικόν πίνακα της νήσου (1887) υπό κλίμακα 1:180.000 (βλ. φωτό), τελευταίον δε ο Dr. Alfred Philippson εν τω έργω του Beiträge zur Kenntnis der griechischen Inselwelt (Gotha 1901)»

Στο βιβλίο Ανάλεκτα Κοινωφελών Διατριβών δι' Επιστήμονας, Βιομηχάνους, Τεχνίτας, Γεωπόνους και Άλλους υπό Ξαβερίου Λανδερέρ (1871) αναγράφεται ο "γρανίτης λίθος" στην «Τήνον, εις θέσιν Βωλάξ»

Σελίδα 658, αναφορά

Σελίδα 652, αναφορά

Το Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν του Ελευθερουδάκη (1928)(φωτ. αριστερά) δίνει αρκετά στοιχεία για το χωριό, όπως και το αντίστοιχο της Εγκυκλοπαίδειας Πάπυρος-Larousse(1968) (φωτ. δεξιά) που προηγήθηκε η έκδοσή του σε εβδομαδιαία τεύχη (1967).

[1] O Σκαρλάτος Βυζάντιος γεννήθηκε στο Ιάσιο της Μολδαβίας, στις 6 Νοεμβρίου του 1798. Ο πατέρας του ήταν επιστάτης του μεγάλου Αρμάση επί της ηγεμονίας του Αλέξανδρου Καλλιμάχη. Έμαθε γράμματα στην Σχολή της Ξηράς Κρήνης. Το 1821 όταν ξέσπασαν στην Μολδοβλαχία σφαγές των Ελλήνων από τους Τούρκους κατέφυγε για να σωθεί (μαζί με τους γονείς του) και, μετά από πολλά δεινά και περιπέτειες που διάρκεσαν εννέα χρόνια, έφτασαν στην Ελλάδα. 

Είναι κρίμα για τη λεξικογραφική καταγραφή τής νέας ελληνικής γλώσσας ότι ο πρώτος, στην πραγματικότητα, νεοέλληνας «Ελλαδικός» λεξικογράφος, ο Σκαρλάτος Βυζάντιος εγκατέλειψε την προσπάθεια τού 1835, το Λεξικό τής νεοελληνικής γλώσσας, για να ασχοληθεί με την πολύ πιο επίπονη και χρονοβόρα σύνταξη τού Λεξικού τής αρχαίας Ελληνικής (α' έκδ. 1839, β' έκδοση τελείως αλλαγμένη και οιονεί νέο έργο, η έκδοση τού 1852) και του ελληνογαλλικού και γαλλοελληνικού λεξικού (α' έκδ. 1846). Πέθανε το 1878.

Για την μεταφορά: mix_08.2015