Στη Βωλάξ το λένε κτούντο (το), στην Περάστρα το άκουσα ντούκτο (το) και στη γειτονική Κώμη ντούκντο/ντούκντος. Σε βιβλία τοπικής αρχιτεκτονικής βρίσκεται ως γκτούντος (ο). Τι είναι, άραγε;

Η Μάχβη Καραλή, σημειώνει: «Ο γκτούντος είναι το κενό που άφηναν ανάμεσα στον τοίχο (συνήθως βορεινό) του σπιτιού και το έδαφος, όταν το σπίτι ήταν χωμένο στη γη. Ο γκτούντος έπαιζε τον ρόλο υγρομονωτικής ζώνης, έτσι όπως απομάκρυνε τα νερά, υπέργεια ή υπόγεια, ώστε να μην έρχεται σε επαφή με το σπίτι. Συνήθως ήταν ανοικτός, υπάρχουν όμως και περιπτώσεις όπου ο γκτούντος αποκτούσε σεβαστές διαστάσεις, ήταν στεγασμένος και εξυπηρετούσε και πολλούς άλλους σκοπούς. Εκεί φύλαγαν τα ζώα για να τα προστατεύουν από το κρύο —οπότε ο γκντούντος, χάρη στα χνώτα των ζώων, μεταβαλλόταν και σε θερμαινόμενη για το σπίτι ζώνη— αλλά και από τους εισβολείς, ενώ ταυτόχρονα λειτουργούσε και ως έξοδος διαφυγής όταν ο εχθρός είχε προσβάλλει το σπίτι». Μάχη Καραλή, Αγροτικές κατοικίες στην Τήνο - Η έννοια της οικολογίας και της οικονομίας στην κατοικία, (σελ. 203) από το βιβλίο Ministerium Historiae - Τιμή στον π. Μάρκο Φώσκολο, Τήνος 2017

Στην Περάστρα ο Γιάννης Αρμακόλλας μου έδειξε το ντούκτο του παππού του με την τεράστρια θυρίδα, σε ύψος ενός μέτρου από τη γη. Ο Γιάννης την διάνοιξε πλήρως, οπότε πλέον, ενώνεται εγκάρσια με το σπίτι.

O Ζακ Βίδος έγραψε ένα κείμενο σε μορφή ερωταπαντήσεων (Oκτ. 2010), για την ιστοσελίδα volax-tinos.gr. Το κείμενο είναι αυτό:

–  Ξέρεις τι είναι το κντούντο;
–  Κντούντο; Πολύ παράξενη λέξη. Δεν μοιάζει να είναι ελληνική. Μάλλον προέρχεται από άλλη γλώσσα...
–  Αυτό πιστεύω κι εγώ. Γνωρίζεις όμως τι καλούμε κντούντο στη Βωλάξ;
–  Ιδέα δεν έχω. Μήπως είναι φωταγωγός;
–  Όχι ακριβώς.
–  Είναι άραγε μικρό δρομάκι;
–  Ούτε ακριβώς αυτό.
–  Τέλος πάντων, τι είναι;
–  Ίσως η λέξη κντούντο να προέρχεται από τους Ενετούς που έμειναν στη Τήνο πάνω από πέντε αιώνες. Ίσως από το λατινικό conducere, που οδηγεί στο ενεργητικό απαρέμφατο του ενεστώτα: conduco (και έφτασε κντούντο σε μας) που σημαίνει μέσα από τις διάφορες έννοιές του: οδηγώ από το ένα μέρος στο άλλο.
–  Και που βρίσκεται  στο χωριό;
–  Kοίτα, τα κντούντο δημιουργούνται μεταξύ δύο ή περισσοτέρων σπιτιών. Στο χωριό Βωλάξ υπάρχουν δύο μεγάλα. Το ένα είναι σαν μικρός φωταγωγός 1x1.5m μεταξύ τεσσάρων σπιτιών: της Λίζας Ξενοπούλου, της Τούλας Πρίντεζη, του Μάρκου Φυρίγου και του Γεωργίου Ιακ. Βίδου. To άλλο είναι μακρόστενο, 8x1.5m περίπου. Βρίσκεται κοντά στην εκκλησία, μεταξύ του σπιτιού της Μαρίας Φρ. Λεβαντίνου και του σπιτιού της Άννας Αλ. Φυρίγου.
–  Ποια ήταν η χρήση τους;
–  Παλιά μου έλεγαν ότι το χρειαζόντουσαν για να πέφτουν μέσα τα νερά των υδρορροών. Όμως, κοιτάζοντας προσεκτικά, παρατήρησα ότι καμία υδρορροή δεν ρίχνει τα νερά της σε κτούντο αλλά μέσα στούς δρόμους και μάλλον είναι φτιαγμένα έτσι ώστε το νερό της βροχής να μην αφήνει υγρασία στους τοίχους ενός σπιτιού.
–  Στο χωριό, με τα σπίτια κτισμένα κολλητά το ένα στο άλλο με μεσοτοιχίες, για οικονομικούς λόγους αλλά και προστασίας, τι δουλειά είχαν αυτά τα «αρχιτεκτονικά κενά»; 
–  Αυτό και μένα με παρεξένεψε... 
–  Καλά. Αφού δεν χρησιμεύουν τελικά για το νερό της βροχής, μήπως είναι φωταγωγοί για να δίνουν φως σε δωμάτια;
–  Λογικό το ερώτημα, αλλά δεν μπορεί να είναι φωταγωγοί: Αν και υπάρχουν μικρά παραθυράκια –δύο στο ένα κντούντο και ένα στο άλλο– τα παραθυράκια αυτά δεν είχαν τζάμια αλλά μόνο πατζούρια που ήταν πάντα κλειστά...
–  Όντως είναι περίεργο! Ενώ είναι «κοινόχρηστα», να είναι τα μόνα παράθυρα που δεν έχουν τζάμια, και μάλιστα με τόσο κρύο και υγρασία...
–  Αλήθεια!
–  Δεν καταλαβαίνω γιατί τα έκαναν έτσι. Πρέπει να υπάρχει κάποιος λόγος.
–  Σίγουρα! Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι πολλά από τα σπίτια αυτά, πρωτοκτίστηκαν 5-6 αιώνες νωρίτερα. Εκείνα τα χρόνια υπήρχαν πολλές και συχνές πειρατίες και το πιο πιθανόν είναι το κντούντο, να χρησίμευε για να διαφεύγουν οι ένοικοι όταν βρίσκονταν σε κίνδυνο. Από αυτά τα μικρά παραθυράκια, που δεν φαίνονται καθόλου από το δρόμο, μπορούν να διαφύγουν ή προς τον πίσω δρόμο ή προς τα δώματα άλλων σπιτιών αφού  τα σπίτια είναι ενωμένα μεταξύ τους. Ας πούμε, πριν φτιαχτεί το σπίτι της Μαρίας –αυτό που παριστάνει την όψη ενός περιστεριώνα– το δυσανάλογο ύψος με το γειτονικό του σπίτι –το παλιό του Ιερώνυμου, και πιο πριν του ντον Γιώργη– μπορούσε κανείς να κάνει το παράθυρο σκαλοπάτι και να βγει στο δώμα του σπιτιού. Ενώ, αν πας τώρα, δεν καταλαβαίνεις την προγενέστερη χρήση του. Από την άλλη, το κντούντο που ξεκίναγε από το υπνοδωμάτιο, στο σπίτι του Μάρκου, του έβαλε τζάμια η Τούλα μόλις το κληρονόμησε. Αυτό δεν είχε ποτέ τζάμια...
–  Δηλαδή τα κντούντο ήταν κρησφύγετα;
–  Ε, όχι. Περάσματα διαφυγής, καλύτερα. Υπήρχαν και άλλα δύο σπίτια του χωριού –μαζί με τα κντούντο δηλαδή– συνολικά 8 οικογένειες...
–  Οκτώ οικογένειες τι;
–  Που μπορούσαν να... διαφύγουν από αυτές τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά ευρύήματα. Τα άλλα δύο σπίτια, αντί για κντούντο, είχαν καταπακτές και μπορούσες να χαθείς πέρα στα χωράφια.
–  Και αν το καλοσκεφτείς και τα βράχια έχουν κούφια σημεία με τρύπες και μυστικά περάσματα... Ας το αφήσουμε.